Μια γωνιά από την απερίγραπτη ομορφιά του Τζαμιού Τζαμέ της Εσφαχάν.

Μια από τις ελάχιστες ιστορικές κατασκευές στον κόσμο που συγκεντρώνει διάφορα αρχιτεκτονικά στυλ μιας χώρας, είναι το «Τζαμί Τζαμέ της Εσφαχάν». Αν και μερικά κτίρια περιλαμβάνουν χαρακτηριστικά ενός μόνο αρχιτεκτονικού ρεύματος, το συγκεκριμένο τζαμί –που είναι επίσης γνωστό ως «Παλιό Τζαμί» ή «Τζαμί της Παρασκευής»– αποτελεί ένα από τα καλύτερα παραδείγματα της ιρανικής αρχιτεκτονικής τέχνης μέσα από διάφορες ιστορικές περιόδους.

Αυτό το πολύτιμο έργο, το οποίο έχει ενταχθεί στον κατάλογο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO ως ένα από τα μνημεία του Ιράν, μπορεί να θεωρηθεί θησαυρός της ιστορίας της ιρανικής-ισλαμικής αρχιτεκτονικής. Η επίσκεψη σε ένα τόσο μοναδικό μνημείο είναι σίγουρα συναρπαστική για τους λάτρεις της αρχιτεκτονικής και ιδιαίτερα αξέχαστη για όσους αγαπούν την ιστορία.

Ιστορία του Τζαμιού Τζαμέ της Εσφαχάν

Οι ιστορικοί πιστεύουν ότι πριν τη δημιουργία της πόλης Εσφαχάν, η περιοχή ονομαζόταν «Σεπαχάν». Το Σεπαχάν ήταν ένα σύνολο μικρών χωριών κοντά στον ποταμό Ζάγεντε. Ο πυρήνας του σημερινού τζαμιού δημιουργήθηκε περίπου το 777 μ.Χ. (156 Εγίρας) στο χωριό «Γιαβάν», που βρισκόταν στο κέντρο των οικισμών. Εκείνη την εποχή, ένα παρακλάδι του ποταμού Ζάγεντε περνούσε μέσα από την αυλή του τζαμιού. Αργότερα αυτό το ρυάκι θάφτηκε κάτω από τα λιθόστρωτα της αυλής και σήμερα δεν είναι ορατό.

Το έτος 846 μ.Χ. (226 Εγίρας), ο χαλίφης των Αββασιδών, Αλ-Μουτάσιμ, διέταξε να κατεδαφιστεί το αρχικό κτίσμα και να χτιστεί νέο τζαμί. Έτσι δημιουργήθηκε μια κιονοστήρικτη αίθουσα με ξύλινη οροφή, τμήματα της οποίας σώζονται ακόμη. Εκείνη την περίοδο, ιδρύθηκε και μια βιβλιοθήκη στο τζαμί, η οποία περιείχε βιβλία από πολλές ισλαμικές χώρες. Μετά την αποδυνάμωση των Αββασιδών, η Εσφαχάν πέρασε σε περίοδο αναρχίας, έως ότου ήρθε στην εξουσία η δυναστεία των Μπουγίδων το 945 μ.Χ.. Το σημαντικότερο γεγονός αυτής της περιόδου ήταν η ραγδαία ανάπτυξη της βιβλιοθήκης· ορισμένοι ιστορικοί αναφέρουν ότι αριθμούσε έως και 170.000 τόμους.

Οι πιο σημαντικές αλλαγές στο τζαμί συνέβησαν κατά την εποχή των Σελτζούκων (1037–1194 μ.Χ.), όταν η Εσφαχάν υπήρξε για κάποιο διάστημα πρωτεύουσα του Ιράν. Σε αυτή την περίοδο, οι αρχιτέκτονες απομακρύνθηκαν από την παραδοσιακή αραβική μορφή των τζαμιών και εισήγαγαν το νέο ύφος των τεσσάρων ιβάν (εικονικών στοών).

Μετά τη σελτζουκική εποχή, η Εσφαχάν πέρασε ξανά σε περίοδο αναταραχής. Το πιο σημαντικό γεγονός αυτής της περιόδου ήταν μια μεγάλη πυρκαγιά το έτος 1121 μ.Χ. (515 Εγίρας), η οποία κατέστρεψε τη βιβλιοθήκη του τζαμιού. Υπάρχει μια επιγραφή στο βορειοανατολικό τμήμα του τζαμιού που αναφέρεται σε αυτή την πυρκαγιά. Αργότερα, έγιναν εργασίες αποκατάστασης.

Μετά την εισβολή των Μογγόλων και την ίδρυση της δυναστείας των Ιλχανιδών (1256–1356 μ.Χ.), η Εσφαχάν απέκτησε και πάλι σημασία και κατασκευάστηκε ένα νέο μιχράμπ (ιερό εικονοστάσιο) στο δυτικό τμήμα του τζαμιού. Το μιχράμπ αυτό σώζεται μέχρι σήμερα και αποτελεί ένα από τα ωραιότερα δείγματα τέχνης με γύψο και καλλιγραφία.

Κατά τις επόμενες περιόδους, δεν έγιναν μεγάλες αλλαγές στο τζαμί, εκτός από διακοσμητικές παρεμβάσεις και ενισχύσεις της δομής. Το τζαμί αποτέλεσε τον κεντρικό άξονα γύρω από τον οποίο αναπτύχθηκε σταδιακά η πόλη της Εσφαχάν και προστέθηκαν νέα τμήματα σε κάθε εποχή. Εξαιτίας αυτού, δεν μπορούμε να αποδώσουμε το κτίσμα σε μία μόνο περίοδο.

Το παλαιό προσευχητήριο του Τζαμιού

Κατά τη διάρκεια αρχαιολογικών ερευνών στον χώρο του τζαμιού, βρέθηκαν ευρήματα που χρονολογούνται πριν από την Ισλαμική εποχή. Μεταξύ αυτών είναι μια στήλη με σασσανιδικά σχέδια, γεγονός που οδήγησε κάποιους ειδικούς να υποθέσουν πως στο σημείο αυτό βρισκόταν ένας ναός της φωτιάς (ζωροαστρικός), πάνω στον οποίο αργότερα χτίστηκε το τζαμί.

Αρχιτεκτονική και δομή του Τζαμιού Τζαμέ

Το Τζαμί Τζαμέ της Εσφαχάν έχει συνολική έκταση 1.040 τετραγωνικά μέτρα. Η κεντρική αυλή έχει διαστάσεις 60 επί 70 μέτρα. Ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του είναι η χρήση κυκλικών σχεδίων στην αρχιτεκτονική, ενώ οι κίονες έχουν τετράγωνη διατομή με ανάγλυφα σχέδια.

Το τζαμί διαθέτει πολλούς τρούλους, με πιο γνωστούς τον Ταγ'-ο-Μολκ και τον Νεζάμ-ο-Μολκ, οι οποίοι πήραν το όνομά τους από δύο σημαντικούς υπουργούς της σελτζουκικής αυλής. Λέγεται πως οι δύο αυτοί ανταγωνίστηκαν για το ποιος θα κατασκευάσει τον πιο επιβλητικό τρούλο.

• Ο τρούλος Νεζάμ-ο-Μολκ, που βρίσκεται στο νότιο ιβάν, θεωρείται από τα καλύτερα δείγματα σελτζουκικής αρχιτεκτονικής.

• Ο τρούλος Ταγ'-ο-Μολκ, στη βόρεια πλευρά, είναι μικρότερος αλλά ξεχωρίζει για την εξαιρετική γεωμετρική διακόσμηση στο εσωτερικό του.

Και οι δύο τρούλοι είναι τοποθετημένοι πάνω σε κυλινδρικές βάσεις, οι οποίες εξελίσσονται από τετράγωνες σε οκτάγωνες και δεκαεξάγωνες, για να καταλήξουν σε κυκλική μορφή.

Η μαγευτική κεραμική διακόσμηση του Τζαμιού

Η τέχνη της κεραμικής επένδυσης φτάνει στο αποκορύφωμά της στην ισλαμική ιρανική αρχιτεκτονική, και το Τζαμί Τζαμέ της Εσφαχάν θεωρείται ένα από τα ωραιότερα παραδείγματα στον κόσμο.

Το τζαμί διαθέτει τέσσερις ιβάν, όλοι κατασκευασμένοι την εποχή των Σελτζούκων:

• Νότιος ιβάν (Ιβάν Σαχέμπ): 13,5 x 13,8 μέτρα. Διαθέτει δύο μιναρέδες ύψους 35 μέτρων, πιθανότατα από την εποχή των Σαφαβιδών (16ος αιώνας).

• Βόρειος ιβάν (Ιβάν Ντερβίς): 21,6 x 9 μέτρα. Εκτός από τον τρούλο Ταγ'-ο-Μολκ, διαθέτει και τον τρούλο «Χοσροβί», επίσης από τη σαφαβιδική περίοδο.

• Δυτικός ιβάν (Ιβάν Οστάντ): σχεδόν τετράγωνος, 12 μέτρα. Περιλαμβάνει πολλές επιγραφές και το προσευχητήριο με το μιχράμπ του Ολτζαϊτού.

• Ανατολικός ιβάν (Ιβάν Σαγκέρντ): παρόμοιες διαστάσεις με τον δυτικό. Διαθέτει δύο προσευχητήρια, ένα μιχράμπ, ένα δωμάτιο για επισήμους (Σαχνισίν) και μια θρησκευτική σχολή.

Η ποικιλία και η ομορφιά της αρχιτεκτονικής είναι τέτοια που απαιτεί αρκετό χρόνο για μια πλήρη επίσκεψη. Το τζαμί βρίσκεται στην πλατεία Κιαμ της Εσφαχάν, στην οδό Μοτζλεσί, στο τέλος της Μεγάλης Αγοράς. Παλαιότερα, υπήρχε είσοδος από την αγορά, η οποία σήμερα έχει σφραγιστεί για λόγους προστασίας.

Στη βορειοδυτική γωνία του τζαμιού υπάρχει ένα μαυσωλείο, όπου έχουν ταφεί ο Αγιατός Αλλάχ Μοχάμαντ Ταγκί Μοτζλεσί, ο Μοχάμαντ Μπάκερ Μοτζλεσί, καθώς και άλλες σημαντικές προσωπικότητες.

Εθνική και παγκόσμια αναγνώριση

Το Τζαμί Τζαμέ της Εσφαχάν καταχωρήθηκε το 1932 (1310 Περσικού ημερολογίου) ως ένα από τα πρώτα εθνικά μνημεία του Ιράν. Το 2012, εντάχθηκε επίσημα στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.