Μουλά Σαντρά και η Συμβατότητα της Αποκάλυψης με τη Σοφία

Μουχάμμαντ ιμπν Ιμπραήμ Καουάμι Σιραζί, γνωστός ευρέως ως Μουλά Σαντρά και Σαντρ αλ-Μουτα’αλίχιν, ήταν Ιρανός ισλαμιστής μυστικιστής, φιλόσοφος, θεολόγος και νομικός, ο οποίος εισήγαγε νέες φιλοσοφικές ιδέες στον ισλαμικό κόσμο. Ο Μουλά Σαντρά είχε βαθιά γνώση του Ιερού Κορανίου και των χαδιθ και τις χρησιμοποιούσε για να επιλύει φιλοσοφικά ζητήματα που αντιμετώπιζε.

Ο Μουλά Σαντρά γεννήθηκε στη Σιράζ το 1588 μ.Χ. Ο πατέρας του, Χουάζα Ιμπραήμ Καουάμι, ήταν μορφωμένος και βαθιά θρησκευόμενος πολιτικός, και παρά τον πλούτο, την τιμή και το κύρος του, δεν είχε παιδιά μέχρι που, μετά από πολλές προσευχές και ικεσίες προς τον Θεό, ευλογήθηκε με έναν γιο, που αργότερα έγινε γνωστός ως Μουλά Σαντρά. Ως μοναχογιός του κυβερνητικού υπουργού της ευρείας περιοχής του Φαρς, ο Μουλά Σαντρά έζησε μια πολύ άνετη ζωή κατά τα εφηβικά του χρόνια και τη νεότητα. Εκτός από τα συνηθισμένα μαθήματα που διδάσκονταν στις θρησκευτικές σχολές εκείνης της εποχής, εξειδικεύτηκε σε θέματα περσικής λογοτεχνίας, αραβικής γλώσσας, λογικής, νομικής, θεολογίας και φιλοσοφίας. Μια μερίδα της εκπαίδευσής του έγινε στη Σιράζ, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της το ολοκλήρωσε στην Κάζβιν, που τότε ήταν πρωτεύουσα του Ιράν. Στην Κάζβιν γνώρισε δύο μεγάλους ισλαμικούς λόγιους της εποχής — τον Σεΐχη Μπαχαουδίν Αμέλι και τον Μιρνταμάντ — και παρακολούθησε τα μαθήματά τους. Μεταφέροντας την πρωτεύουσα των Σαφαβιδών από την Κάζβιν στην Ισφαχάν, ο Σεΐχης Μπαχαουδίν και ο Μιρνταμάντ μετέβηκαν εκεί μαζί με τους μαθητές τους και άρχισαν τα μαθήματα στην πόλη αυτή. Ο Μουλά Σαντρά, που τότε ήταν 26 ή 27 ετών, δεν είχε ανάγκη περαιτέρω εκπαίδευσης και σκεφτόταν να βρει νέες βάσεις στη φιλοσοφία και να ιδρύσει τη δική του σχολή σκέψης.

Ο Ιδρυτής της «Υπερβατικής Θεοσοφίας»

Επειδή οι απόψεις του σε ορισμένα νομικά ζητήματα διέφεραν από τις απόψεις των περισσοτέρων επιφανειακών λόγιων της εποχής, ο Μουλά Σαντρά κατηγορήθηκε για θρησκευτική αίρεση, εκδιώχθηκε από τη σχολή και εξορίστηκε από την Ισφαχάν σε ένα χωριό που ονομαζόταν Κάχακ κοντά στο Κουμ, όπου παρέμεινε πέντε ή επτά χρόνια. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ενδιαφέρθηκε για τον ισλαμικό μυστικισμό, αλλά συνέχισε τις διδασκαλίες και τις έρευνές του. Στο τέλος της ζωής του επέστρεψε στη Σιράζ, δίδαξε στη θεολογική σχολή «Χαν» και εκπαίδευσε πολλούς εξέχοντες μαθητές, όπως τον Μουλά Μοχάμαντ Φαίζ Κασάνι και τον Σεΐχη Αμπντούλ Ραζάκ Λαχίτζι. Κατά την περίοδο αυτή έγραψε το βιβλίο «Αλ-Χικμά αλ-Μουτα’αλίγια φι αλ-Ασφάρ αλ-‘Ακλίγια αλ-‘Αρμπάα» (Η Υπερβατική Σοφία σχετικά με τα Τέσσερα Πνευματικά Ταξίδια), που άλλαξε τη φιλοσοφία του Ισλάμ. Το «Ασφάρ αλ-‘Αρμπάα» αποτελείται από τέσσερις τόμους και οργανώνεται με βάση τα τέσσερα στάδια του μυστικιστικού ταξιδιού. Το βιβλίο αυτό περιέχει τις αρχές της «Υπερβατικής Θεοσοφίας». Ένα από τα χαρακτηριστικά της υπερβατικής σοφίας είναι η συμβατότητα της λογικής με την αποκάλυψη, που σημαίνει ότι δεν υπάρχει σύγκρουση ανάμεσα στη ανθρώπινη λογική και στη θεϊκή αποκάλυψη και τις θρησκευτικές διδασκαλίες, και ότι ο άνθρωπος μπορεί να λάβει θεϊκή γνώση μέσω της πνευματικής του ουσίας.

Εμπνευσμένος από τους ισλαμιστές γνωστικούς, ο Μουλά Σαντρά οργάνωσε την «Υπερβατική Θεοσοφία» του με τη μορφή τεσσάρων πνευματικών ταξιδιών:

1. Το ταξίδι από τα δημιουργήματα προς τον Θεό,

2. Το ταξίδι στον Θεό από τον Θεό (όπου ο πνευματικός ταξιδιώτης αφήνει την ίδια του την ύπαρξη και αποδίδει το ταξίδι στον Θεό),

3. Το ταξίδι από τον Θεό προς τα δημιουργήματα από τον Θεό (το ταξίδι που εξετάζει πώς οι πληθότητες εκπορεύτηκαν από την ενότητα ή την παρατήρηση των σταδίων των δημιουργημάτων από τα ανώτερα στα κατώτερα),

4. Το ταξίδι στα δημιουργήματα από τον Θεό (το ταξίδι μέσα στην πληθότητα των δημιουργημάτων, με την αντίληψη ότι η ενότητα του Θεού διεισδύει σε αυτή την πληθότητα, και η παρατήρηση του πώς τα δημιουργήματα επιστρέφουν στον Θεό).

Τα έργα του Μουλά Σαντρά

Ο Μουλά Σαντρά έχει πραγματοποιήσει προσκύνημα (Χατζ) έξι φορές, ταξιδεύοντας πεζός. Στα 70 του χρόνια επιχείρησε το ταξίδι για έβδομη φορά με πλήρη ενθουσιασμό, αλλά αρρώστησε στο δρόμο και απεβίωσε.

Άφησε πίσω του περίπου πενήντα πολύτιμα έργα, από τα οποία αξίζει να αναφερθούν: Μουφατίχ αλ-Γχαϊμπ, Αλ-Σαουάχιτ αλ-Ρουμπούμπιγια φι αλ-Μαναχιτ αλ-Σουλουκίγια, Αλ-Μασά’ιρ, Αλ-Μουμπαντά’ ουα Αλ-Μα’αντ, Σχόλια στο Αλ-Χαντάγια αλ-Αθιρίγια, Σχόλια στο βιβλίο του Ιμπν Σινά «Αλ-Σίφα», Σχόλια στο «Ταφσίρ-ε Μπεϊζάουι», Επεξηγηματικές σημειώσεις στα Ουσουλ αλ-Κάφι, Αλ-Ουαρίντατ αλ-Καλμπίγια, Τζαουάμπατ αλ-Μασά’ιλ αλ-Αουίσα, Αλ-Καουά’ιντ αλ-Μαλκούτιγια, Ερμηνεία των Αγιέτ αλ-Κουρσί και Αγιέτ Νουρ, και ερμηνείες σε κορανικές σούρες: Αλ-Άλα, Αλ-Χαντίντ, Αλ-Τζουμ’α, Αλ-Φάτιχα, Ταλάκ, Ντουχά, και μέρος της Σούρα Αλ-Μπακάρα.

Λέγεται ότι ο Μουλά Σαντρά τάφηκε σε ένα από τα παλιά νεκροταφεία της πόλης της Βάστρας. Η 22 Μαΐου έχει οριστεί ως «Ημέρα Μνήμης του Μουλά Σαντρά» στο εθνικό ημερολόγιο του Ιράν.