Τουρμπέ του Σεΐχη Σαφί αλ-Ντιν Αρντιμπίλι, Παγκόσμια Κληρονομιά του Ιράν στον Κατάλογο της UNESCO

Τουρμπέ του Σεΐχη Σαφί αλ-Ντιν Αρντιμπίλι, Παγκόσμια Κληρονομιά του Ιράν στη λίστα της UNESCO

Ο Σεΐχης Σαφί αλ-Ντιν Αρντιμπίλι (γεννημένος το 1252 ή 1253 μ.Χ. και πεθαμένος το 1334 μ.Χ. / 650 έως 735 Χιτζρί) αποτελεί σημαντική προσωπικότητα στην ιστορία του Ιράν· ήταν αυτός που ίδρυσε μια σχολή σκέψης σε μια εποχή που η Ευρώπη βρισκόταν στο σκοτάδι του Μεσαίωνα και επηρέασε βαθιά την εποχή του αλλά και τις επόμενες γενιές. Ήταν ο πρόγονος της δυναστείας των Σαφαβιδών, που κυβέρνησαν το Ιράν σε μια από τις πιο λαμπρές περιόδους της ιστορίας του. Σήμερα ίσως ο Σεΐχης Σαφί αλ-Ντιν Αρντιμπίλι να είναι περισσότερο γνωστός για το συγκρότημα της χάνακα και του τάφου του, ένα μνημείο που έχει εγγραφεί ως παγκόσμια κληρονομιά του Ιράν στη λίστα της UNESCO και βρίσκεται σήμερα στην πλατεία Αλί-Καπού στην πόλη Αρντιμπίλ.

Ο Σεΐχης Σαφί αλ-Ντιν Αρντιμπίλι και η δυναστεία των Σαφαβιδών
Ο Σεΐχης Σαφί πέθανε τρεις αιώνες πριν ο Σάχ Ισμαήλ Σαφαβί ενώσει το Ιράν και ιδρύσει τη δυναστεία των Σαφαβιδών (1501 μ.Χ.). Παρόλα αυτά θεωρείται ένας από τους πιο επιδραστικούς ανθρώπους στην ίδρυση αυτής της δυναστείας. Ο Σάχ Ισμαήλ και οι διάδοχοί του θεωρούσαν τους εαυτούς τους οπαδούς του μεγάλου τους προγόνου, του Σεΐχη Σαφί, και λόγω του σεβασμού που του έδειχναν οι άνθρωποι της εποχής, τον τιμούσαν ιδιαιτέρως. Ο Σεΐχης Σαφί ήταν μαθητής του «Σεΐχη Ζαχίντ Γκιλάνι», που είχε πολλούς οπαδούς στην εποχή του. Ο Σαφί αλ-Ντιν αναθεώρησε την κοσμοθεωρία του δασκάλου του και ίδρυσε μια νέα σχολή πνευματικότητας (ταρίκα). Αυτή η σχολή έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής στους επόμενους αιώνες και προσέλκυσε πολλούς οπαδούς στους Σαφαβίδες. Λέγεται ότι ο Σάχ Ισμαήλ, που από παιδί διδασκόταν τον σουφισμό από τον πατέρα του, έφτασε στον βαθμό του μεγάλου σουφία σε ηλικία έξι ετών και όταν σε ηλικία 13 ετών επισκέφθηκε τον τάφο του Σεΐχη Σαφί στο Αρντιμπίλ, είχε ήδη 7.000 οπαδούς! Ανεξαρτήτως της αλήθειας αυτής της αφήγησης, αυτή αντανακλά το ταλέντο του Σάχ Ισμαήλ και τη θέση του Σεΐχη Σαφί ανάμεσα στον λαό· δύο παράγοντες που μαζί οδήγησαν τη δυναστεία των Σαφαβιδών στην εξουσία και σηματοδότησαν μια από τις πιο λαμπρές περιόδους της ιστορίας του Ιράν.

Αρχιτεκτονική και χαρακτηριστικά του τουρμπέ του Σεΐχη Σαφί αλ-Ντιν Αρντιμπίλι
Το συγκρότημα που σήμερα αναγνωρίζεται ως μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς από την UNESCO περιλαμβάνει τζαμί, τάφο, βιβλιοθήκη, νοσοκομείο, δεξαμενή νερού, φούρνο, διάφορα γραφεία και κουζίνα, αλλά συνολικά είναι γνωστό ως «Τουρμπέ του Σεΐχη Σαφί αλ-Ντιν Αρντιμπίλι». Μερικά μέρη του συγκροτήματος χτίστηκαν κατά τη διάρκεια της ζωής του Σεΐχη και χρησίμευαν ως κατοικία και χάνακα. Η χάνακα ήταν ένας χώρος όπου οι Σούφι ασκούνταν σε πνευματική απομόνωση. Σύμφωνα με τη διαθήκη του Σεΐχη, αυτό το μέρος έγινε ο τόπος της ταφής του και κέρδισε ιδιαίτερο σεβασμό και ιερότητα μεταξύ του λαού. Κατά τους επόμενους αιώνες, ο τάφος αποτέλεσε τόπο συνάθροισης για τους Σούφι. Το σώμα του Σάχ Ισμαήλ Α΄ και ορισμένων θυμάτων μεγάλων μαχών, όπως η μάχη του Τσαλντεραν (1514 μ.Χ.) και η μάχη του Σιρουάν (1547 μ.Χ.), είναι θαμμένα εδώ. Η επέκταση του συγκροτήματος ξεκίνησε επί βασιλείας του Σάχ Τεχμάσμπ Α΄ (1514-1576) και συνεχίστηκε μέχρι το τέλος της δυναστείας των Σαφαβιδών. Έτσι, το τουρμπέ του Σεΐχη Σαφί αλ-Ντιν Αρντιμπίλι μπορεί να περιγραφεί ως ένα από τα επιτεύγματα της ιρανικής αρχιτεκτονικής και τέχνης και να θεωρηθεί πρότυπο για τις κατασκευές και τους τάφους των επόμενων εποχών. Στο συγκρότημα του τάφου μπορούν να επισημανθούν ορισμένα σημαντικά τμήματα:

Είσοδος και μεγάλος αυλή
Στη δυτική πλευρά της πλατείας Αλί-Καπού υπάρχει μια διπλή ξύλινη πόρτα που οδηγεί στην αυλή του τουρμπέ. Η αυλή είναι μεγάλη και καταπράσινη και διαθέτει δύο κρήνες, πιθανώς κατασκευασμένες κατά την περίοδο των Σαφαβιδών. Πολλές καμάρες και θολωτά ανοίγματα είναι οι κύριες διακοσμήσεις των τοίχων της αυλής. Ένα τμήμα που είναι γνωστό ως «Τσελεχάνε» (χώρος απομόνωσης για διαλογισμό) είναι σήμερα εγκαταλελειμμένο, αλλά όπως μαρτυρά το όνομά του, παλαιότερα ήταν ο χώρος όπου οι Σούφι αποσύρονταν για πνευματική άσκηση και απομόνωση.

Καντιλιάνα (Αίθουσα των Καντηλιών)
Η κύρια αυλή του τουρμπέ, γνωστή και ως «αυλή της Καντιλιάνας», είναι στρωμένη με λείες πέτρες. Στο κέντρο της αυλής υπάρχει μια 12γωνη κρήνη, που μερικοί θεωρούν ότι συμβολίζει τους 12 Ιμάμηδες της σιιτικής θρησκείας, ενώ άλλοι τη θεωρούν αναφορά στις 12 φυλές των Κεζαλμπάς. Οι Κεζαλμπάς ήταν μια φυλή που διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην ίδρυση και διατήρηση της δυναστείας των Σαφαβιδών.

Πολυτελές χαλί του Σεΐχη Σαφί ή «Χαλί του Αρντιμπίλ»
Η «Καντιλιάνα» ήταν ο κύριος χώρος της χάνακα όπου οι Σούφι συγκεντρώνονταν για ανάγνωση και ερμηνεία του Κορανίου. Το όνομά της προέρχεται από τα καντήλια που χρησιμοποιούνταν για φωτισμό. Η σημερινή οροφή είναι νέα και κατασκευάστηκε κατά την περίοδο των Κατζάρων (19ος αιώνας), όταν κατεδαφίστηκε η παλιά οροφή. Ένα παλιό χαλί, γνωστό ως «Χαλί του Σεΐχη Σαφί», απλωνόταν κάποτε σε αυτήν την αυλή. Λέγεται ότι η αντανάκλαση του χαλιού στην χρυσή οροφή δημιουργούσε μια ονειρική ατμόσφαιρα. Πιθανότατα υφαντό στην Τεχεράνη, το χαλί επισκευάστηκε το 1539 από έναν τεχνίτη με το όνομα Μαγκσούντ Κασάνι, ο οποίος έβαλε το όνομά του και την ημερομηνία στη γωνία του χαλιού. Το χαλί αυτό εξήχθη από το Ιράν το 1893 και σήμερα φυλάσσεται στο Μουσείο Βικτόρια & Άλμπερτ στο Λονδίνο.