Το καραβανσεράι του Σείχη Αλί Χαν, ένα πολυτελές κατάλυμα για εμπορικά καραβάνια

Το Καραβανσεράι του Σεΐχ Αλί Χαν – Ένα πολυτελές κατάλυμα για εμπορικά καραβάνια

Το Καραβανσεράι του Σεΐχ Αλί Χαν διέθετε πολλούς ιδιωτικούς χώρους διαμονής, γεγονός που δείχνει ότι είχαν προβλεφθεί ιδιαίτερες ρυθμίσεις για τη φιλοξενία εκλεκτών επισκεπτών.

Τα ιρανικά καραβανσεράι αναγνωρίζονται ως παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά. Επρόκειτο για εγκαταστάσεις που χτίζονταν κατά μήκος των εμπορικών και ταξιδιωτικών διαδρομών, για να προσφέρουν υπηρεσίες διαμονής και άνεσης στα καραβάνια και να ενισχύσουν την ασφάλεια των δρόμων. Τα περισσότερα από τα καραβανσεράι που σώζονται σήμερα στο Ιράν είναι κατάλοιπα της δυναστείας των Σαφαβιδών (16ος και 17ος αιώνας).

Η κατασκευή αυτών των κτιρίων —που χτίζονταν συνήθως εκτός των αστικών περιοχών και απαιτούσαν υψηλό κόστος— δείχνει σε ποιον βαθμό η εμπορική δραστηριότητα γνώρισε άνθηση και πρόοδο εκείνη την εποχή. Τα καραβανσεράι ήταν τόσο σημαντικά, ώστε κατά την ανέγερσή τους χρησιμοποιούνταν οι πιο προηγμένες τεχνικές της αρχιτεκτονικής και τα καλύτερα οικοδομικά υλικά, ώστε να εξασφαλιστεί η ανθεκτικότητα και η ασφάλειά τους. Το γεγονός ότι, έπειτα από περισσότερους από πέντε αιώνες, πολλά από αυτά εξακολουθούν να στέκουν όρθια, φανερώνει την ακρίβεια και τη δεξιοτεχνία που επιστρατεύτηκαν στην κατασκευή τους.

Ένα από αυτά είναι και το Καραβανσεράι του Σεΐχ Αλί Χαν Ζανγκενέ, το οποίο ανήκει στην εποχή των Σαφαβιδών και βρίσκεται στο κεντρικό Ιράν.

---

Χαρακτηριστικά του Καραβανσεράι του Σεΐχ Αλί Χαν

Το πλησιέστερο κατοικημένο μέρος στο Καραβανσεράι του Σεΐχ Αλί Χαν είναι το χωριό Τζεχάνταμπάντ (Τσαλεσιαχ). Το καραβανσεράι βρίσκεται στον νομό Σαχίν Σαχρ, που υπάγεται στην επαρχία Ισφαχάν. Σύμφωνα με την επιγραφή πάνω από την είσοδο του κτιρίου, ο ιδρυτής του ήταν ένα πρόσωπο ονόματι «Σεΐχ Αλί Χαν» και η χρονολογία ανέγερσής του είναι το 1098 Εγίρας (1687 μ.Χ.). Ωστόσο, φαίνεται πως η οικοδόμηση του καραβανσεράι προηγείται αυτής της χρονολογίας και ότι το έτος αυτό ολοκληρώθηκαν εργασίες αποκατάστασης του κτιρίου. Βάσει του τρόπου κατασκευής, οι ειδικοί το κατατάσσουν στα «βασιλικά καραβανσεράι», και πιθανολογείται ότι οι Σαφαβίδες βασιλείς διανυκτέρευαν εκεί κατά τη διάρκεια των ταξιδιών τους.

---

Αρχιτεκτονική του Καραβανσεράι

Η συνολική έκταση του καραβανσεράι ανέρχεται σε 6.400 τετραγωνικά μέτρα. Οι κύριοι δομικοί του λίθοι είναι η πέτρα και το τούβλο. Η κάτοψή του είναι του τύπου «με τέσσερις ιβάν» (δηλαδή ανοιχτές στοές/αιθρίες), γεγονός που σημαίνει πως στο κέντρο υπάρχει μια μεγάλη αυλή και γύρω της, στις τέσσερις πλευρές, βρίσκονται τέσσερις ιβάν, που λειτουργούν ως σύνδεσμοι μεταξύ της αυλής και των δωματίων διαμονής.

Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του καραβανσεράι είναι η απουσία πύργων —σε αντίθεση με τα περισσότερα ιρανικά καραβανσεράι, που διέθεταν πύργους στις τέσσερις γωνίες τους. Αυτοί οι πύργοι χρησίμευαν για σκοπιά ή για άναμμα φωτιάς ώστε να καθοδηγούνται τα καραβάνια τη νύχτα. Επιπλέον, ενίσχυαν την αντοχή του κτιρίου και προστάτευαν τους τοίχους από καταρρεύσεις. Παρ’ όλα αυτά, η απουσία τους υποδεικνύει ότι οι αρχιτέκτονες του κτιρίου είχαν προβλέψει άλλα δομικά μέσα, όπως η κατασκευή πλατφορμών (σαφφέ) που σχηματίζουν αμβλείες γωνίες με τους πλευρικούς τοίχους.

Ο προθάλαμος της εισόδου του κτιρίου είναι διακοσμημένος με μουκαρνάς (στάλακτες γύψινες διακοσμήσεις), και γύρω του υπάρχουν τέσσερις πλατφόρμες και τέσσερα τόξα-προσκηνώματα (ταγκναμά). Ο συνδυασμός αυτών των στοιχείων προσδίδει μεγαλοπρέπεια στο κτίριο. Ο χώρος εισόδου είναι σχετικά ευρύχωρος και έχει λιθόστρωτο δάπεδο, πάνω από τον οποίο δεσπόζει ένας τρούλος με κομψά καμπυλωτά υποστηρίγματα (καρμπαντί). Δεξιά και αριστερά της εισόδου υπάρχουν δύο σκάλες που οδηγούν στον επάνω όροφο. Εκεί έχει δημιουργηθεί ένας περίπλοκος χώρος με πλατφόρμες και προσκηνώματα, με ορατότητα τόσο προς τα έξω όσο και προς τον εσωτερικό προθάλαμο. Η οροφή του κτιρίου είναι προσβάσιμη μέσω της ίδιας σκάλας. Από την ταράτσα μπορεί κανείς να δει καθαρά τα σπίτια του χωριού, τα οποία έχουν επεκταθεί κοντά στο καραβανσεράι.

---

Εσωτερική Δομή και Χώροι Διαμονής

Εκτός από την κεντρική αυλή, το καραβανσεράι διαθέτει δύο μικρότερες αυλές δεξιά και αριστερά από τον προθάλαμο. Οι διαστάσεις της κύριας αυλής είναι 4070 x 4096 εκατοστά, ενώ των μικρότερων είναι 1022 x 1455 εκατοστά. Οι μικρές αυλές έχουν οκταγωνικό σχήμα και κάθε πλευρά τους οδηγεί σε δωμάτια, που χρησιμοποιούνταν από εκλεκτούς επισκέπτες και τη συνοδεία τους.

Στα δύο άκρα της εισόδου (νοτιοανατολικά και νοτιοδυτικά του κτιρίου) υπάρχουν φαρδιά διαδρόμια που οδηγούν στους στάβλους. Δεξιά και αριστερά αυτών των διαδρόμων έχουν κτιστεί δύο πεντάπλευρες πλατφόρμες, στις οποίες πιθανόν να βρίσκονταν φρουροί. Η κύρια αυλή, στην πλευρά της εισόδου, καταλήγει σε αρκετές πλατφόρμες και δεν έχει δωμάτια, ενώ στην απέναντι πλευρά υπάρχουν οκτώ δωμάτια. Επίσης, δύο σειρές από τρία δωμάτια υπάρχουν στις πλαϊνές πλευρές της αυλής, δηλαδή συνολικά 12 δωμάτια, με αποτέλεσμα να υπάρχουν 20 δωμάτια διαμονής γύρω από την κύρια αυλή.

Τα δωμάτια δεν έχουν ιδιαίτερες διακοσμήσεις· το μόνο που διαθέτουν στο εσωτερικό είναι μερικά ράφια/εσοχές για την τοποθέτηση αντικειμένων.

---

Καταγραφή στο Εθνικό και Παγκόσμιο Μητρώο

Το καραβανσεράι αυτό καταχωρήθηκε το 1986 (1364 στο ιρανικό ημερολόγιο) στον κατάλογο Εθνικών Μνημείων του Ιράν, και το 2023 (1402 Η), μαζί με άλλα 53 καραβανσεράι, εντάχθηκε στον Κατάλογο Παγκόσμια