Η Μπισάπουρ θεωρείται μια από τις αρχαιότερες πόλεις του Ιράν, της οποίας η ιστορία καταγράφεται σε μια επιγραφή. Στην κατασκευή αυτής της πόλης εφαρμόστηκαν οι πιο προχωρημένες γνώσεις της αρχαίας μηχανικής, και ορισμένα κτίρια και συστήματα της πόλης θεωρούνται θαύματα. Η πόλη παρέμεινε κατοικημένη για αρκετούς αιώνες μετά την άφιξη του Ισλάμ στο Ιράν, αλλά στη συνέχεια έπεσε σε παρακμή και σήμερα σώζονται μόνο ερείπιά της. Τα ερείπια βρίσκονται 23 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της πόλης Κάζερον, σε μια χαράδρα που ονομάζεται «Τανγκ Τσουγκάν».
Η προέλευση του ονόματος Μπισάπουρ
Η πόλη ιδρύθηκε από τον Σαπούρ Α’ και γι’ αυτό πιθανόν το όνομα της πόλης προέρχεται από το όνομά του. Οι γλωσσολόγοι υποθέτουν ότι το Μπισάπουρ προέρχεται από τη λέξη «Μπεχ-Σαπούρ», που σημαίνει «Σαπούρ ο καλός και έντιμος». Σε κάποιες πηγές ερμηνεύεται επίσης ως «το σπίτι του Σαπούρ» ή «ο τόπος που ο Σαπούρ αναμόρφωσε».
Η ιστορία της Μπισάπουρ
Η ακριβής ημερομηνία κατασκευής και ο ιδρυτής της πόλης αναφέρονται σε μια επιγραφή που βρίσκεται στα ερείπια: η πόλη ιδρύθηκε το 266 μ.Χ. με διαταγή του Σαπούρ Α’ (που βασίλεψε από το 240 έως το 270 μ.Χ.). Παρόλα αυτά, υπάρχουν ενδείξεις ανθρώπινης κατοίκησης στην περιοχή από προ-Σασσανιδικές εποχές, πιθανώς από τους Ελαμίτες και τους Αχαιμενίδες.
Από την αρχή της ύπαρξής της, η πόλη είχε μεγάλη σημασία και ήταν το κέντρο της σημαντικής επαρχίας Αρδησέιρχορε. Μετά τη νίκη του Σαπούρ επί του Ρωμαίου αυτοκράτορα Βαλεριανού, δόθηκε η εντολή να κατασκευαστεί η πόλη. Το μέρος που επιλέχθηκε ήταν ένα ευνοϊκό κλίμα στη μέση της διαδρομής ανάμεσα στην Περσέπολη και τη Τισφών. Για την κατασκευή επιλέχθηκε ο αρχιτέκτονας από τη Συρία, Ασάπας. Πραγματοποιήθηκαν μελέτες γεωγραφικών και φυσικών χαρακτηριστικών με στόχο τη δημιουργία φυσικών εμποδίων ενάντια σε επιθέσεις εχθρών, ενώ τα φυσικά τοπία της περιοχής επίσης λήφθηκαν υπόψη.
Η πόλη άρχισε να φθίνει από τον 6ο αιώνα μ.Χ. λόγω της αδυναμίας της Σασσανιδικής δυναστείας και με την άφιξη του Ισλάμ και την κατάργηση της δυναστείας η σημασία της μειώθηκε δραστικά. Παρόλα αυτά συνέχισε να κατοικείται για μερικούς αιώνες ακόμα πριν εγκαταλειφθεί τελικά.
Η αρχιτεκτονική της Μπισάπουρ
Στον αρχικό σχεδιασμό της πόλης δόθηκε προσοχή στα φυσικά όρια. Η χαράδρα Τσουγκάν, οι πέτρινοι βράχοι και ο ποταμός Σαπούρ ορίζουν τα φυσικά σύνορα της πόλης. Το γενικό σχήμα της πόλης είναι ορθογώνιο, με τέσσερις πύλες και δύο κύριους δρόμους (βόρειο-νότιο και ανατολικό-δυτικό), που συνδέουν αντίθετες πύλες.
Το βασιλικό ανάκτορο και οι κατοικίες ήταν οι δύο βασικές περιοχές της πόλης. Στο βασιλικό τμήμα βρίσκονταν ο ναός της Αναχίτα, η αίθουσα τελετών του Σαπούρ, η αίθουσα με ψηφιδωτά και το ανάκτορο του Βαλεριανού. Στο οικιστικό τμήμα υπήρχαν σπίτια, λουτρά, πανδοχεία και αγορές. Το κυβερνητικό φρούριο βρισκόταν στα υψώματα του όρους Σαπούρ και είχε θέα όλη την πόλη, περιτειχισμένο με πέτρινο τείχος.
Ο ναός της Αναχίτα στη Μπισάπουρ
Ο ναός της Αναχίτα (θεά του νερού) ήταν ένα από τα σημαντικότερα θρησκευτικά κτίρια της πόλης, με μοναδική αρχιτεκτονική και ένα προηγμένο σύστημα ελέγχου και διανομής νερού.
Ο ναός δημιουργήθηκε με εκσκαφή σε χώρο 23x27 μέτρων και βάθος 7 μέτρων. Βρίσκεται 250 μέτρα από τον ποταμό Σαπούρ ώστε να επιτρέπεται η εύκολη ροή του νερού. Πριν την κατασκευή υπήρχε ένα κανάλι που ακόμα διακρίνεται.
Μέσα στον ναό υπάρχει μια εξέδρα για τους πιστούς, φτιαγμένη από σκαλιστές πέτρινες πλάκες 140x47 εκ. Στο μέσο των εισόδων υπάρχει αυλάκι για να ρέει νερό εντός του κτιρίου, πιθανώς για τελετουργική χρήση. Η είσοδος και έξοδος του νερού γινόταν με τέτοιο τρόπο ώστε το νερό να παραμένει καθαρό, με ίση ποσότητα να μπαίνει και να φεύγει.
Η αίθουσα τελετών της Μπισάπουρ
Νότια-ανατολικά του ναού της Αναχίτα υπάρχει μια μεγάλη τρούλλινη αίθουσα 781 τ.μ. με τέσσερις συμμετρικές αψίδες και ύψος τρούλου 25 μέτρα. Περιέχει 64 θύρες σε σχήμα τετραγώνου.
Η αίθουσα με τα ψηφιδωτά
Η αίθουσα έχει μήκος 25,11 μ. και πλάτος 6,1 μ. με καμάρες και πολύχρωμα ψηφιδωτά στο πάτωμα, τμήματα των οποίων φυλάσσονται σήμερα σε μουσεία του Ιράν και άλλων χωρών.
Το ανάκτορο του Βαλεριανού
Αυτό το ανάκτορο μοιάζει στην εμφάνιση με τον ναό της Αναχίτα και βρίσκεται 150 μέτρα βόρεια από τον ναό φωτιάς της Μπισάπουρ.
Καταχώριση ως μνημείο
Η αρχαία πόλη Μπισάπουρ εγγράφηκε το 2018 (1397 χρ.) στον κατάλογο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO, ως ένα από τα οκτώ μνημεία του αρχαιολογικού τοπίου της επαρχίας Φαρς. Η καταχώρισή της στον εθνικό κατάλογο μνημείων του Ιράν έγινε το 1931 (1310 χρ.).
