Οι καραβανσεραΐοι στο παρελθόν ήταν οι πιο σημαντικές εγκαταστάσεις στα σημεία στάσης κατά μήκος των δρόμων στο Ιράν, παρέχοντας στέγαση και ασφάλεια στους ταξιδιώτες. Σήμερα, αν και δεν χρησιμοποιούνται πια με τον παραδοσιακό τους σκοπό, η παρουσία μέσα σε αυτά επιτρέπει να φανταστεί κανείς τον πολύβουο κόσμο που ζωντάνευε εκεί για αιώνες! Το καραβανσεράι Ντιρ Γκατσίν είναι ένα από τα ιρανικά καραβανσεράια που αναγνωρίζεται ως μνημείο της Ιρανικής πολιτιστικής κληρονομιάς και περιλαμβάνεται στον κατάλογο της UNESCO.
Πού βρίσκεται το καραβανσεράι Ντιρ Γκατσίν;
Βρίσκεται στον 70ο χιλιόμετρο της εθνικής οδού Κουμ-Γκερμσάρ, κοντά στο χωριό Αλί Αμπάντ. Η απόσταση από την πόλη Κουμ είναι 80 χιλιόμετρα και από την πόλη Βεραμίν 35 χιλιόμετρα. Το καραβανσεράι βρίσκεται σε μια ιστορική διαδρομή που συνέδεε τις πόλεις Ρεϊ και Κουμ. Η θέση του μέσα στο Εθνικό Πάρκο της ερήμου (Κόιρ) ενισχύει τη σημασία του. Αυτό το πάρκο είναι μια από τις παλαιότερες προστατευόμενες περιοχές του Ιράν, με έκταση περίπου 6700 τετραγωνικά χιλιόμετρα, που παλιότερα φιλοξενούσε μεγάλη βιοποικιλότητα και ήταν γνωστό ως «Μικρή Αφρική». Αν και σήμερα η βιοποικιλότητα έχει μειωθεί λόγω παρατεταμένης ξηρασίας, εξακολουθούν να υπάρχουν πολλά είδη φυτών και ζώων της ερήμου.
Ιστορία και χαρακτηριστικά του καραβανσεράι Ντιρ Γκατσίν
Οι ειδικοί εκτιμούν ότι το Ντιρ Γκατσίν έχει ιστορία άνω των 17 αιώνων. Η χρήση τούβλων σε θόλους, τρούλους και ημικυκλικούς πύργους υποδηλώνει ότι η κατασκευή χρονολογείται από την εποχή της βασιλείας του Αρδησή Σασσανίδη (224-242 μ.Χ.). Στον 11ο αιώνα (σελτζουκική περίοδο) το καραβανσεράι ανακαινίστηκε σημαντικά, ενώ στην εποχή των Σαφαβιδών (16ος αιώνας), όταν δόθηκε μεγάλη προσοχή στην ασφάλεια των δρόμων και στην ανάπτυξη του εμπορίου, πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες εργασίες αποκατάστασης. Σε αυτή την περίοδο προστέθηκαν εξωτερικοί και εσωτερικοί τοίχοι και χρησιμοποιήθηκαν λευκά τούβλα σε ζιγκ-ζαγκ σχέδιο. Ακόμη, στην εποχή των Κατζάρ (19ος αιώνας) έγιναν επιπλέον ανακαινίσεις κυρίως στους εξωτερικούς χώρους. Έτσι, η κατασκευή και η αποκατάσταση του καραβανσεράι χωρίζονται σε τέσσερις ιστορικές φάσεις: Σασσανίδη, Σελτζουκική, Σαφαβιδική και Κατζάρ.
Το όνομα «Ντιρ Γκατσίν» προέρχεται από τον τρούλο του που είναι κατασκευασμένος από γύψο. Το καραβανσεράι είναι επίσης γνωστό με άλλα ονόματα όπως «Αρδησή», «Ντιρ αλ-Τζασ» και «Ντιρ Καγιτζ». Θεωρείται από τα μεγαλύτερα καραβανσεράια του Ιράν, γεγονός που υπογραμμίζει τη σημασία του και τη θέση του σε έναν πολυσύχναστο δρόμο.
Αρχιτεκτονική του καραβανσεράι Ντιρ Γκατσίν
Το κτίριο έχει τετράγωνο σχήμα με διαστάσεις περίπου 109 x 108 μέτρα, και συνολική έκταση περίπου 12.000 τετραγωνικά μέτρα. Αποτελείται από πύργους παρατήρησης, μεγάλη αυλή, είσοδο και διάδρομο (χαστί), αυλόγυρο, πολλά δωμάτια και καταστήματα εμπορίου. Κοντά στο καραβανσεράι υπάρχουν επίσης ένας ναός φωτός (ατασκατέ), δεξαμενή νερού και νεκροταφείο. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά για καλύτερη πρόσβαση στην κύρια οδό των καραβανιών.
Στο κτίριο υπάρχουν 36 δωμάτια, τοποθετημένα 8 ή 10 σε κάθε πλευρά, όλα τετράγωνα με μία μόνο είσοδο και πολλές εσοχές με διακοσμητικά τόξα. Μπροστά από τα δωμάτια υπάρχει ένας αύλειος χώρος (ιβάν) που υψώνεται περίπου ένα μέτρο από την αυλή. Στη βορειοανατολική γωνία υπάρχει ένα ειδικό δωμάτιο γνωστό ως «σαχ-νεσίν», που προοριζόταν για επίσημους καλεσμένους.
Στο κέντρο της μεγάλης αυλής υπάρχει μια κρήνη. Στη νοτιοανατολική πλευρά, δίπλα στην είσοδο, βρίσκεται ένα τζαμί περίπου 300 τ.μ., του οποίου η κατασκευή ξεκίνησε πιθανώς τον 7ο αιώνα, στην αρχή της ισλαμικής περιόδου στο Ιράν, αλλά ο τρούλος και το μιχράμπ ανήκουν στην εποχή των Σελτζουκιδών. Επίσης, το καραβανσεράι διέθετε δημόσιο λουτρό στη νοτιοδυτική πλευρά. Υπήρχαν δύο πηγάδια που παρείχαν νερό για το λουτρό και ένα ξεχωριστό πηγάδι για την αποχέτευση. Στη βορειοδυτική πλευρά λειτουργούσε ένας ανεμόμυλος που κινούνταν με ζώα, απαραίτητος λόγω της απόστασης από τα κέντρα κατοίκησης.
Υπήρχαν ειδικοί χώροι για την στέγαση των ζώων, πίσω από τα δωμάτια και τα καταλύματα, με πολλές ανοιχτές όψεις για αερισμό. Οι είσοδοι, οι πύργοι και οι τοίχοι κατασκευάστηκαν με τέτοιο τρόπο ώστε να αυξάνουν την ασφάλεια του κτιρίου. Οι εξωτερικοί τοίχοι έχουν πάχος έως τρία μέτρα και στην κορυφή τους υπάρχουν οδοντωτές επάλξεις για την προστασία των φρουρών κατά τις επιθέσεις. Δίπλα στην κύρια νότια πύλη υπάρχουν μικρά δωμάτια που πιθανόν χρησιμοποιούνταν από φρουρούς.
Εθνική και παγκόσμια αναγνώριση
Το καραβανσεράι Ντιρ Γκατσίν καταχωρήθηκε στον Εθνικό Κατάλογο Μνημείων του Ιράν το 2003 και το 2023 προστέθηκε στη λίστα Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
