Καραβάνσεράι Τζαμαλάμπαντ Μιάνε και η αφήγηση των Ευρωπαίων ταξιδιωτών γι’ αυτό.

Τα ιρανικά καραβάνσεράι ήταν κτίρια που λειτουργούσαν ως ξενώνες όπου οι καραβάνες ξεκουράζονταν κατά τη διάρκεια των ταξιδιών τους. Οι κάτοικοι των καραβάνσεράι συνήθως έμεναν εκεί για λίγο, για μία ή μερικές νύχτες, όμως αυτές οι εγκαταστάσεις ήταν επίσης τόποι πολιτιστικών και οικονομικών ανταλλαγών, και πολλές φορές κατά τη διάρκεια αυτών των σύντομων στάσεων, διαφορετικές καραβάνες εμπορεύονταν μεταξύ τους. Το μέγεθος και η κατασκευή των ιρανικών καραβάνσεράι διέφεραν ανάλογα με τη γεωγραφία και τη σημασία της περιοχής, έτσι ώστε τα καραβάνσεράι που διατηρούνται σήμερα σε διάφορες επαρχίες του Ιράν να θεωρούνται παραδείγματα της αρμονικής συμβίωσης ανθρώπου και φύσης και της βέλτιστης χρήσης των πόρων για την παροχή υπηρεσιών στους ταξιδιώτες.

Το καραβάνσεράι Τζαμαλάμπαντ Μιάνε είναι ένα από τα ιρανικά καραβάνσεράι που βρίσκεται στη βορειοδυτική Ιράν, στην επαρχία Ανατολικού Αζερμπαϊτζάν. Αυτό το καραβάνσεράι πήρε το όνομά του από το κοντινό χωριό με το ίδιο όνομα, «Τζαμαλάμπαντ». Η γεωγραφική θέση του καραβάνσεράι στην πορεία των Ευρωπαίων ταξιδιωτών προς το Ιράν του έδωσε στρατηγική σημασία. Λόγω αυτής της θέσης, πολλοί Ευρωπαίοι περιηγητές σταματούσαν εκεί κατά την είσοδό τους στο Ιράν και έγραψαν αναφορές για αυτό.

Ιστορία και χαρακτηριστικά του καραβάνσεράι Τζαμαλάμπαντ
Η κατασκευή του καραβάνσεράι χρονολογείται από την περίοδο των Ιλχανιδών (1256-1356 μ.Χ.). Σύμφωνα με ορισμένα στοιχεία, πιθανότατα το κτίριο χρησιμοποιούνταν ως σταθμός ταχυδρομείου τον 14ο αιώνα (8ος αιώνας κατά το ισλαμικό ημερολόγιο). Κατά την περίοδο των Σαφαβιδών (16ος-17ος αιώνας μ.Χ.) δόθηκε έμφαση στην αποκατάσταση και κατασκευή καραβάνσεράι για την ασφάλεια των δρόμων και την ενίσχυση του εμπορίου. Κατά την ίδια περίοδο, ο Σαχ Αμπάς Β’ (1642-1662 μ.Χ.) ανακαίνισε το καραβάνσεράι Τζαμαλάμπαντ. Μια επιγραφή πάνω από την είσοδο αναγράφει το έτος 1065 κατά το ισλαμικό ημερολόγιο (1655 μ.Χ.) ως ημερομηνία της ανακαίνισης. Η χρήση του καραβάνσεράι ως τόπου ανάπαυσης για τους ταξιδιώτες συνεχίστηκε μέχρι τις αρχές της εποχής των Παχλαβί (δεκαετία 1930 μ.Χ.). Εκείνη την περίοδο, ο δρόμος από Τεμπρίζ προς Τεχεράνη περνούσε κοντά από το καραβάνσεράι. Αργότερα κατασκευάστηκε νέος δρόμος από άλλη διαδρομή, με αποτέλεσμα η παλιά οδός και το καραβάνσεράι να εγκαταλειφθούν. Στη δεκαετία του 2000 (1390 κατά το περσικό ημερολόγιο) το κτίριο ανακαινίστηκε εκ νέου και αναπαλαιώθηκε στην τωρινή του μορφή.

Το καραβάνσεράι Τζαμαλάμπαντ έχει σχεδιαστεί με την αρχιτεκτονική των τεσσάρων αυλών (τέσσερις ιβάνες). Σε αυτό το στιλ, μια μεγάλη κεντρική αυλή περιβάλλεται από δωμάτια όπου διαμένουν οι ταξιδιώτες. Τα δωμάτια συνδέονται με την αυλή μέσω στεγασμένων χώρων που ονομάζονται ιβάνες, οι οποίες χρησίμευαν για ξεκούραση των καραβανιών και μερικές φορές για την παρουσίαση των εμπορευμάτων τους. Το καραβάνσεράι έχει έκταση 2852 τετραγωνικά μέτρα, καθιστώντας το ένα από τα μεγαλύτερα στην περιοχή της βορειοδυτικής Ιράν. Στις τέσσερις πλευρές του βρίσκονται τέσσερις κυκλικοί πύργοι, που εκτός από την ενίσχυση της σταθερότητας του κτιρίου, λειτουργούσαν ως φυλάκια και σημεία όπου άναβαν φωτιές το βράδυ για να καθοδηγούν τους ταξιδιώτες.

Το καραβάνσεράι Τζαμαλάμπαντ σύμφωνα με Ευρωπαίους περιηγητές
Ο Γιάν Σαρντέν, Γάλλος ταξιδιώτης, απέδωσε την κατασκευή του καραβάνσεράι στο έτος 733 κατά το ισλαμικό ημερολόγιο (1332 μ.Χ.) και ανέφερε ως κτήτορα τον Γιαθ αλ-Ντιν Μοχάμεντ (υπουργό του Σουλτάνου Αμπου Σαΐντ των Μογγόλων). Ο Σαρντέν ταξίδεψε το 1665 από την Κωνσταντινούπολη στην Τεμπρίζ και στη συνέχεια συνέχισε προς Καμ και Κασάν. Έμεινε 18 μήνες στην Ισφαχάν και τελικά αποχώρησε από το Ιράν μέσω θαλάσσης από το Μπαντεραμπάς. Κατά τη διάρκεια της ζωής του ταξίδεψε στο Ιράν άλλες δύο φορές.

Ο Τζοβάνι Φραντσέσκο Τζάμιλι Καρέρι, Ιταλός περιηγητής, επισκέφτηκε το καραβάνσεράι το 1694 και το περιέγραψε ως μεγάλο κτίριο με διαστάσεις 50 επί 60 μέτρα. Ο Ζαν-Μπατίστ Ταβερνιέ, γνωστός Γάλλος ταξιδιώτης, που ταξίδεψε έξι φορές στο Ιράν, είδε το καραβάνσεράι το 1663 και έγραψε γι’ αυτό.

Ο Μορίς ντου Κουτόζμπουε, Γερμανός που επισκέφτηκε την Τεμπρίζ το 1819 κατά την εποχή του Φαθ Αλί Σαχ Κατζάρ (1797-1834), πέρασε κι αυτός από το καραβάνσεράι Τζαμαλάμπαντ. Τότε ανέφερε πως το καραβάνσεράι είχε ηλικία περίπου 520 ετών.

Εθνική και παγκόσμια καταχώριση
Το καραβάνσεράι Τζαμαλάμπαντ καταχωρήθηκε στον εθνικό κατάλογο μνημείων του Ιράν το 2002. Το 2023, 54 ιρανικά καραβάνσεράι καταχωρήθηκαν στον κατάλογο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO, μεταξύ των οποίων και το καραβάνσεράι Τζαμαλάμπαντ.