Ο κήπος Πεχλεβάνπουρ και η μετάβαση του ιρανικού κήπου από την παραδοσιακή στη σύγχρονη δομή

Ο ιρανικός κήπος και η σχέση του με τη φύση

Τον «ιρανικό κήπο» πρέπει να τον θεωρήσουμε ένα από τα πολιτιστικά στοιχεία του Ιράν, το οποίο αποτελεί ένδειξη του δεσμού της ζωής των Ιρανών με τη φύση. Στην πορεία της ιστορίας, η κατασκευή των κήπων απέκτησε ένα ιδιαίτερο σύστημα και συγκεκριμένη μορφή, και σταδιακά επεκτάθηκε σε διάφορες περιοχές του Ιράν. Έτσι, στοιχεία όπως η ύπαρξη ενός κεντρικού ρυακιού, η εγκάρσια και διαμήκης συμμετρία, καθώς και η κατασκευή ενός κιόσκι και μιας μεγάλης κατοικίας στο κέντρο του κήπου, έγιναν κοινό χαρακτηριστικό των ιρανικών κήπων.

Οι ιρανικοί κήποι δημιουργήθηκαν κυρίως σε θερμές και ξηρές περιοχές του κεντρικού Ιράν — περιοχές όπου η έλλειψη νερού ήταν η σημαντικότερη πρόκληση. Όμως, η αρχαία τεχνολογία των qanat (υπόγειων υδραγωγείων), κατάφερε, χωρίς να βλάψει το περιβάλλον, να καλύψει σε μεγάλο βαθμό τις ανάγκες τους σε νερό. Έτσι, ο ιρανικός κήπος είναι ένα σύνολο όπου η αρχιτεκτονική και τα συστατικά του στοιχεία διαμορφώνονται κυρίως με βάση τη ροή του νερού των qanat.

Γι’ αυτόν τον λόγο, ορισμένοι ειδικοί θεωρούν πως η αρχαιότητα των ιρανικών κήπων είναι ισότιμη με εκείνη των qanat. Φυσικά, ορισμένοι ιρανικοί κήποι όπως ο «Κήπος Πεχλεβάνπουρ» είναι νεότεροι, αλλά οι δομικές τους αρχές μοιάζουν με εκείνες των αρχαίων ιρανικών κήπων.

Ιστορία και γεωγραφική θέση του Κήπου Πεχλεβάνπουρ

Ο Κήπος Πεχλεβάνπουρ βρίσκεται στην πόλη Μαχριζ, που είναι υπαγόμενη επαρχία της επαρχίας Γιαζντ. Αυτή η πόλη βρίσκεται νότια της πόλης Γιαζντ και σε απόσταση 45 χιλιομέτρων από αυτήν. Όπως φαίνεται και από το όνομά του, τον κήπο τον ίδρυσε ένα άτομο με το όνομα «Αλί Πεχλεβάνπουρ». Ήταν ένας από τους εύπορους εμπόρους της Μαχριζ. Ο κήπος βρίσκεται στην περιοχή «Μαζβιράμπαντ» (γειτονιά του Μαρτυρικού Συνοικισμού Ζαρεΐν), μία από τις γειτονιές της Μαχριζ, και η ίδρυσή του χρονολογείται στην περίοδο των Κατζάρων (19ος αιώνας).

Αρχιτεκτονική και χώροι του Κήπου Πεχλεβάνπουρ

Στον Κήπο Πεχλεβάνπουρ, η τέχνη της ιρανικής αρχιτεκτονικής έχει εναρμονιστεί με τον καλύτερο τρόπο με τη φύση. Το νερό που χρειάζεται ο κήπος παρέχεται από τον qanat του «Χασανάμπαντ». Πρόκειται για ένα από τα έργα του Ιράν που είναι καταχωρισμένο στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Το νερό του qanat ρέει απευθείας μέσα στον κήπο και κυλάει σε ένα κανάλι. Μέρος του νερού των δύο qanat Σαχ-Χοσεϊνί και Μαζβιράμπαντ φτάνει επίσης σε αυτόν τον κήπο.

Συνολικά, στον Κήπο Πεχλεβάνπουρ αναλογούν 16 μερίδια νερού (δικαιώματα ύδρευσης), που σύμφωνα με το σύστημα κατανομής νερού των qanat της Μαχριζ, κάθε 12 μέρες, για 10 λεπτά, το νερό κατευθύνεται προς τον κήπο. Στις δύο πλευρές του κύριου καναλιού του νερού έχουν φυτευτεί δέντρα όπως πλατάνια, ροδιές, αμυγδαλιές και δέντρα λωτού. Το πιο όμορφο στοιχείο είναι τα μεγαλόπρεπα και πανύψηλα πλατάνια, των οποίων τα κλαδιά μπλέκονται μεταξύ τους και σχηματίζουν ένα δενδρόφυτο διάδρομο.

Τα βασικά στοιχεία αυτού του συγκροτήματος είναι το κιόσκι (κεντρικό οικοδόμημα), η κεντρική αυλή και ο χώρος του κήπου· επιπλέον, υπάρχουν και μερικά δευτερεύοντα κτίσματα. Στην είσοδο του κήπου βρίσκεται ένας πύργος και ένας στάβλος. Αυτή η περιοχή έχει πλέον αφιερωθεί στη λειτουργία ενός λαογραφικού μουσείου.

Το κιόσκι του κήπου είναι ένα οικοδόμημα τύπου kolaah-farangi (οκταγωνικό, με παραδοσιακή σκεπή), από το οποίο περνάει το ρέον νερό του κήπου. Το κτίσμα αυτό έχει τρία επίπεδα και δυόμισι ορόφους. Στο εσωτερικό του μπορεί κανείς να δει περίτεχνες διακοσμήσεις και επιμελημένες καμάρες.

Το «χειμερινό σπίτι» (Zemestân-khâne), αποτελεί άλλο ένα τμήμα του κτιριακού συγκροτήματος του κήπου. Πρόκειται για ένα νεότερο κτίσμα σε σχέση με τα υπόλοιπα, που χρονολογείται από την πρώτη περίοδο της δυναστείας Παχλεβί (αρχές του 20ού αιώνα). Το κτίριο είναι μονώροφο και περιλαμβάνει διάφορα δωμάτια και μία κουζίνα. Στο βόρειο τμήμα του Κήπου Πεχλεβάνπουρ υπάρχει επίσης ένα άλλο κτίριο, το οποίο χρησιμοποιούνταν ως κατοικία για τους υπηρέτες.

Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του Κήπου Πεχλεβάνπουρ είναι η συνδυαστική του αρχιτεκτονική· τόσο που οι ειδικοί τον θεωρούν ως μια μετάβαση από το παραδοσιακό στυλ κατασκευής ιρανικών κήπων προς τη νεότερη μορφή σχεδιασμού κήπων. Είναι ενδιαφέρον ότι, σύμφωνα με τους ειδικούς, οι διακοσμήσεις της εισόδου και των βοηθητικών κτιρίων μοιάζουν με εκείνες της περιόδου των Ζαντ (18ος αιώνας), παρόλο που τα κτίσματα χτίστηκαν την εποχή των Κατζάρων.

Εθνική και Παγκόσμια Καταχώριση του Κήπου Πεχλεβάνπουρ

Το συγκρότημα αυτό καταχωρίστηκε το 2002 (1381 στο ιρανικό ημερολόγιο) στον κατάλογο των Εθνικών Μνημείων του Ιράν. Η παγκόσμια καταχώρισή του, μαζί με άλλους οκτώ ιρανικούς κήπους, πραγματοποιήθηκε το 2011 (1390 στο ιρανικό ημερολόγιο).