Νασίρ Χοσράου: Ο Σημαιοφόρος της Ποιητικής Διαμαρτυρίας του Χορασάν

Άμπου Μουΐν Νασίρ ιμπν Χάριθ αλ-Κουμπαντιανί Μπαλκί, γνωστός και ως Νασίρ Χοσράου, γεννήθηκε το 992 μ.Χ. στο χωριό Κουμπαντιάν της Μερβ. Τα ποιήματά του είναι γεμάτα καθοδήγηση, φώτιση και σοφά λόγια. Τα προσωνύμιά του περιλαμβάνουν: Χακίμ, Χακίμ Νασίρ και Σεγιέντ ουλ-Χουκαμά (Κύριος των Λογίων). Είναι μία από τις ελάχιστες λογοτεχνικές μορφές του Ιράν για τις οποίες πιστεύεται ότι γεννήθηκαν πνευματικά ξανά.

Στο διάσημο βιβλίο του, το Σαφαρνάμε (Το Ταξιδιωτικό), ο Νασίρ Χοσράου εξομολογείται πως μέχρι τα 40 του χρόνια ακολουθούσε τις επιθυμίες του κόσμου, ώσπου ένα όνειρο άλλαξε εντελώς τη ζωή και τη μοίρα του μέσα σε ένα βράδυ.

Το Όνειρο του Νασίρ Χοσράου

Στα γραπτά του, περιγράφει το όνειρό του με τα εξής λόγια:

*«Είδα ένα όνειρο ένα βράδυ, στο οποίο κάποιος μου είπε: ‘Ως πότε θα συνεχίσεις να πίνεις κρασί; Σίγουρα καταστρέφει τη σοφία. Καλύτερα να μείνεις νηφάλιος.’

Απάντησα: ‘Κανένας επιστήμονας δεν κατάφερε ποτέ να φτιάξει κάτι που να διώχνει τη λύπη καλύτερα από το κρασί.’

Εκείνος είπε: ‘Δεν υπάρχει παρηγοριά στη μέθη και την απώλεια ελέγχου. Δεν μπορείς να λέγεσαι λόγιος όταν συμβουλεύεις τους ανθρώπους να χάσουν τον αυτοέλεγχό τους. Πρέπει να αναζητήσεις κάτι που να αυξάνει τη σοφία και τη νηφαλιότητα.’

Εγώ είπα: ‘Πού μπορώ να βρω κάτι τέτοιο;’

Κι εκείνος είπε: ‘Θα το βρεις, αν το αναζητήσεις.’ Ύστερα έδειξε προς την κιμπλά (κατεύθυνση της προσευχής προς τη Μέκκα) και σώπασε.»*

Το όνειρο αυτό ώθησε τον Νασίρ Χοσράου να ξεκινήσει ένα επταετές ταξίδι, κατά το οποίο επισκέφτηκε την Καάμπα τέσσερις φορές. Επιπλέον, ασπάστηκε τον Ισμαηλιτισμό και ταξίδεψε στην Αίγυπτο, για να υπηρετήσει το Ισμαηλιτικό Φατιμιδικό Χαλιφάτο. Εκεί του απονεμήθηκε από τον χαλίφη Αλ-Μουστάνσιρ Μπιλάχ ο τιμητικός τίτλος «Χούτζατ ε Χορασάν» και ανέλαβε ιεραποστολικό έργο για τους Ισμαηλίτες στο Χορασάν, όπου και έγραψε το διάσημο Σαφαρνάμε (Ταξιδιωτικό), που περιγράφει αναλυτικά τα μέρη που επισκέφθηκε στο ταξίδι του.

Άλλα σημαντικά έργα του είναι:

• Zaad al-Musafirin – Η Προμήθεια των Οδοιπόρων

• Wajh-e Din – Το Πρόσωπο της Θρησκείας

• Jami’ al-Hikmatayn – Η Σύζευξη των Δύο Σοφιών

• Gushayish va Rahayish – Η Επίγνωση και η Λύτρωση

• Divan – Ποιητική Συλλογή

• Bostan al-‘Uqul – Ο Κήπος των Νόων

Αγώνας ενάντια στην Άγνοια

Πριν αλλάξει η πορεία της ζωής του, ο Νασίρ Χοσράου ήταν σεβαστό πρόσωπο ανάμεσα στους Σελτζούκους άρχοντες και ζούσε με υψηλό επίπεδο διαβίωσης. Έζησε σε μια εποχή όπου η δωροδοκία, η αδικία, η διαφθορά, η διάκριση και η άγνοια κυριαρχούσαν, όχι μόνο στους ηγέτες αλλά και στον λαό.

Περιγράφει τις μάζες ως ένα στενόμυαλο μέρος του πληθυσμού που αρνείται να σκεφτεί, κρίνει τα πάντα επιφανειακά, δεν εμβαθύνει, και ακολουθεί τους άλλους από φανατισμό. Στις κασίντες του, μέσα στο Ντιβάν, επιτίθεται θαρραλέα κατά των αγνώμονων και αμαθών ανθρώπων.

Ποιητική Διαμαρτυρία

Ο Νασίρ Χοσράου συνέτριψε τις παλιές παραδόσεις της ποίησης, αλλάζοντας τόσο το περιεχόμενο όσο και τη δομή της κασίντα. Στα ποιήματά του:

• Ταπεινώνει τον υλικό κόσμο.

• Τον παρομοιάζει με τέρας, άψυχο και σκληρό.

• Χρησιμοποιεί αλληγορία και μεταφορά για να τον παρουσιάσει ως δόλιο, άσπλαχνο και πανούργο.

Αυτή η χρήση ποιητικών εικόνων δείχνει όχι μόνο τη δημιουργικότητά του, αλλά και την κυριαρχία του στην περσική λογοτεχνία. Μέσα από την ποίησή του, καταγγέλλει τα κοινωνικά άδικα φαινόμενα, και ταυτόχρονα στρέφεται στον ουρανό, παραπονιούμενος για την κατάσταση του κόσμου.

Τα δύο βασικά στοιχεία του έργου του είναι η διαμαρτυρία και η αντίσταση, γεγονός που τον ξεχωρίζει από άλλους ποιητές και τον καθιστά «σημαιοφόρο του ύφους του Χορασάν».

Σε ένα από τα ποιήματά του γράφει:

«Όλες οι υποσχέσεις που δίνει ο κόσμος
είναι ψέματα και απάτες·
ό,τι γεννά ο κόσμος
είναι αναμφίβολα απόγονος ψεύδους και εξαπάτησης.»

Ο Νασίρ Χοσράου αναζητούσε βοήθεια στο Κοράνι και τα χαντίθ, για να διαφωτίσει τους ανθρώπους και να αποκαλύψει τη σκληρή αλήθεια της προσκόλλησης στον υλικό κόσμο. Παρουσιάζει την εικόνα ενός ολοκληρωμένου ανθρώπου, που ζει και τιμά θρησκευτικές και ανθρωπιστικές αξίες.

Θάνατος

Ο Νασίρ Χοσράου αναγκάστηκε να καταφύγει σε ένα χωριό που ονομαζόταν Γιαμγκάν, στα βουνά του Μπανταχσάν στο σημερινό Αφγανιστάν. Ο ίδιος περιέγραψε τα 15 χρόνια που έζησε εκεί σαν φυλακή, λέγοντας:

«Ζω στη Γιαμγκάν 15 χρόνια·
δεν ξέρω γιατί βρίσκομαι εδώ, σε αυτή τη φυλακή.»

Ωστόσο, οι κάτοικοι της περιοχής τον σεβάστηκαν βαθύτατα και του έδωσαν προσωνύμια όπως:

• Χούτζατ

• Σεγιέντ Σαχ Νασίρ Ουαλί

• Πιρσάχ Νασίρ

• Πιρ-ε Γιαμγκάν

• Πιρ-ε Καμίλ (ο Τέλειος Άγιος)