Η Εκκλησία του Αγίου Στεπάνοβους, μια παγκόσμια κληρονομιά κοντά στα βορειοδυτικά σύνορα του Ιράν.

Μετάφραση

Οι Αρμένιοι αποτελούν τη μεγαλύτερη χριστιανική κοινότητα του Ιράν και κατοικούν σε πόλεις όπως η Τεχεράνη, το Ισφαχάν, το Σιράζ, το Ραστ και το Αράκ. Η επαρχία Ανατολικού Αζερμπαϊτζάν είναι ένα από τα κύρια κέντρα εγκατάστασης των Αρμενίων στο Ιράν. Αυτοί κατοικούν σε αυτές τις περιοχές από τα αρχαία χρόνια και πολυάριθμα και αξιοσημείωτα ιστορικά μνημεία έχουν απομείνει από την παρουσία τους. Η Εκκλησία του Αγίου Στεπάνοβους, η οποία θεωρείται η δεύτερη σημαντικότερη αρμενική εκκλησία στο Ιράν (μετά την Καρα–Κλισά), αποτελεί ένα από αυτά τα μνημεία και βρίσκεται 17 χιλιόμετρα δυτικά της πόλης Τζολφά και τρία χιλιόμετρα νότια των όχθεων του ποταμού Άρας, σε περιοχή που ονομάζεται «Κίζιλ Βανγκ» ή «Κόκκινη Μονή».

Ο Άγιος Στέφανος ήταν ένας από τους πρώτους αγίους του χριστιανισμού, ο οποίος λιθοβολήθηκε στην Ιερουσαλήμ στα τέλη του έτους 36 μ.Χ. Θεωρείται ένας από τους πρώτους μάρτυρες της χριστιανικής πίστης και σε όλο τον κόσμο υπάρχουν εκκλησίες που φέρουν το όνομά του.

Ιστορία της Εκκλησίας του Αγίου Στεπάνοβους

Αν και η ακριβής χρονολογία κατασκευής της εκκλησίας δεν είναι γνωστή, το παλαιότερο γραπτό που αναφέρει το όνομά της χρονολογείται στο 649 μ.Χ. Αυτό έχει οδηγήσει ορισμένους να αποδώσουν την ίδρυσή της στα πρώτα χρόνια εξάπλωσης του χριστιανισμού και να υπολογίζουν την ηλικία της σε περισσότερα από 1800 χρόνια.

Κάποιοι πιστεύουν ότι το 976 μ.Χ. (266 Εγίρας), όταν ο Καθολικός Χατζίκ, ο θρησκευτικός ηγέτης των Αρμενίων κατά τη βασιλεία του Ασότ Μπαγκρατονί στην Αρμενία, όρισε τον αρχιεπίσκοπο των Βαλκανίων ως επικεφαλής της Μονής του Αγίου Στεπάνοβους, η εκκλησία χτίστηκε σε αυτό το σημείο με έξοδα του βασιλιά. Η αρχιτεκτονική της ενισχύει την άποψη ότι η κατασκευή της ανάγεται στον 10ο έως 12ο αιώνα (4ο έως 6ο αιώνα Εγίρας).

Στη βόρεια όχθη του ποταμού Άρας υπάρχει μια εκκλησία κατασκευασμένη συμμετρικά προς την Εκκλησία του Αγίου Στεπάνοβους. Γι’ αυτό ορισμένοι θεωρούν ότι και οι δύο εκκλησίες χτίστηκαν την ίδια περίοδο, υπό την κυριαρχία μιας εξουσίας που κυβερνούσε και στις δύο πλευρές του ποταμού.

Κατά τη διάρκεια της ιστορίας της, η εκκλησία δεν αποτέλεσε μόνο τόπο λατρείας, αλλά και κέντρο συγκέντρωσης καλλιτεχνών, φιλοσόφων, ιστορικών, επιστημόνων, καθώς και τόπο εκπαίδευσης ιερέων και μοναχών. Πολλοί καλλιγράφοι εργάζονταν στην εκκλησία αντιγράφοντας χειρόγραφα βιβλία, ενώ ζωγράφοι και τεχνίτες επιχρύσωσης ασχολούνταν με τη διακόσμησή τους. Αυτή η παράδοση έχει καταστήσει την Εκκλησία του Αγίου Στεπάνοβους ένα από τα σημαντικότερα κέντρα αρμενικής καλλιγραφίας, με μεγάλο μέρος των έργων να φυλάσσεται σήμερα σε βιβλιοθήκες της Αρμενίας και της Ιταλίας.

Αρχιτεκτονική και χαρακτηριστικά της Εκκλησίας του Αγίου Στεπάνοβους

Η αρχιτεκτονική της εκκλησίας αποτελεί συνδυασμό ρυθμών της εποχής των Ουραρτού, των Πάρθων και των Ρωμαίων. Αυτό το αρχιτεκτονικό ύφος είναι γνωστό και ως «αρμενικό στυλ». Η κατασκευή της και η πολιτιστική της αξία την έχουν καταστήσει ένα από τα πιο φημισμένα αρμενικά θρησκευτικά κέντρα.

Ο σκαλιστός θόλος της εκκλησίας είναι το πρώτο στοιχείο του ναού που ξεχωρίζει από μακριά. Η εκκλησία περιβάλλεται από πέτρινο οχυρωματικό περίβολο, που στα αρμενικά ονομάζεται «βανγκ». Η κύρια είσοδος βρίσκεται στη δυτική πλευρά και σε διάφορα σημεία των τοιχοποιιών υπάρχουν ανάγλυφες λίθινες παραστάσεις.

Τμήματα του συγκροτήματος

Ένα από τα εντυπωσιακότερα στοιχεία του ναού είναι ο πύργος του καμπαναριού, ο οποίος βρίσκεται πάνω σε εξώστη στον όροφο που εφάπτεται με τον νότιο τοίχο. Πάνω στον πύργο υπάρχει πυραμιδοειδής, οκτάπλευρος θόλος που στηρίζεται σε οκτώ κυλινδρικές κολόνες από κόκκινη πέτρα, με όμορφα κιονόκρανα.

Το κύριο παρεκκλήσι είναι αίθουσα διαστάσεων 16 επί 12 μέτρα. Η «Εστία του Δανιήλ» είναι αίθουσα συνδεδεμένη με τον βόρειο τοίχο της εκκλησίας, με πλάτος έξι μέτρα και μήκος είκοσι μέτρα. Εκεί πραγματοποιούνταν συγκεντρώσεις και τελετές βάπτισης.

Ένα μουσείο που αφηγείται μέρος της ιστορίας της εκκλησίας και των Αρμενίων βρίσκεται επίσης σε τμήμα του συγκροτήματος.

Αναστηλώσεις και αποκαταστάσεις

Κατά διάφορες περιόδους έγιναν εργασίες αποκατάστασης, μεταξύ των οποίων και μεταξύ των ετών 1643–1655 μ.Χ. (1053–1066 Εγίρας), καθώς και κατά την εποχή των Σαφαβιδών και των Κατζάρων. Μια επιγραφή στο κτίσμα δείχνει ότι το 1829 μ.Χ. (1245 Εγίρας), ο πρίγκιπας Αμπάς Μιρζά, διάδοχος του τότε βασιλιά, αγόρασε ένα χωριό στην περιοχή Νταρεσαμ και το αφιέρωσε στην εκκλησία. Η περιοχή σήμερα είναι εγκαταλελειμμένη.

Το 2005 μ.Χ. (1384 στο ιρανικό ημερολόγιο), σε μία από τις τελευταίες αναστηλώσεις, βρέθηκαν οστά ανάμεσα σε δύο καμάρες του ναού, τα οποία κάποιοι θεωρούν ότι ανήκουν σε διάφορους αγίους.

Εθνική και παγκόσμια καταχώριση της Εκκλησίας του Αγίου Στεπάνοβους

Η Εκκλησία του Αγίου Στεπάνοβους καταχωρίστηκε το 1962 μ.Χ. (1341 στο ιρανικό ημερολόγιο) στον κατάλογο των εθνικών μνημείων του Ιράν. Λίγο αργότερα, ο φάκελος της εκκλησίας, μαζί με τις εκκλησίες Ζορ Ζορ και Καρα–Κλισά, απεστάλη στην UNESCO ως «Σύνολο των αρμενικών εκκλησιών του Ιράν» και τελικά το 2007 μ.Χ. (1386) καταχωρίστηκε ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς.