Υπόγειο Υδραγωγείο του Μουν (Qanāt-e Moon), ένα αριστούργημα της αρχαίας ιρανικής μηχανικής

Η μηχανική του υδραγωγείου είναι τόσο πολύπλοκη και ακριβής, που το παραμικρό λάθος στους υπολογισμούς και τις μετρήσεις οδηγεί σε απόκλιση της δομής του υδραγωγείου, σε διάβρωση και φθορά του πυθμένα και σε καταστροφή των τοιχωμάτων. Συνεπώς, το υδραγωγείο πρέπει να θεωρηθεί ως ένα από τα πιο σύνθετα και παράξενα αρχαία υπόγεια κατασκευάσματα, η γνώση κατασκευής του οποίου αναπτύχθηκε μέσω εμπειρίας που συσσωρεύτηκε και εξελίχθηκε δια μέσου αιώνων. Οι Ιρανοί είχαν φτάσει σε τέτοιο επίπεδο τεχνικής στην κατασκευή υδραγωγείων ώστε υλοποιούσαν τολμηρά σχέδια μεταφοράς νερού από πολλά χιλιόμετρα μακριά. Αυτό που βλέπουμε στο υδραγωγείο του Μουν είναι ένα τέτοιο τολμηρό και καινοτόμο σχέδιο: ένα διπλό υδραγωγείο μοναδικό στον κόσμο.

Πού βρίσκεται το υδραγωγείο του Μουν;
Το υδραγωγείο του Μουν βρίσκεται στην Αρντεστάν, στην επαρχία Ισφαχάν. Η Αρντεστάν είναι 120 χιλιόμετρα βόρεια της πόλης Ισφαχάν και 416 χιλιόμετρα νότια της Τεχεράνης, και από κοντά της περνάει ο δρόμος που συνδέει την Τεχεράνη με το λιμάνι Μπαντέρ Αμπάς. Το υψόμετρο της Αρντεστάν ξεπερνά τα 1200 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Λόγω της παρουσίας των τελικών τμημάτων της οροσειράς Κάρξ στα νότια της Αρντεστάν, παρατηρείται μια ανώμαλη κλίση από νότο προς βορρά. Η παροχή νερού αποτέλεσε μια μεγάλη πρόκληση για τους κατοίκους της Αρντεστάν μέσα στην ιστορία, γι' αυτό και σκάφτηκαν πολλά υδραγωγεία προσαρμοσμένα στην κλίση του εδάφους, ώστε να μεταφέρουν νερό στις αστικές περιοχές.

Ιστορία και χαρακτηριστικά του υδραγωγείου του Μουν
Οι ειδικοί αποδίδουν την ίδρυση του υδραγωγείου του Μουν σε περίπου 800 χρόνια πριν. Η γνώση του είδους του εδάφους στο οποίο κατασκευάζεται το υδραγωγείο είναι ζωτικής σημασίας. Οι μηχανικοί των υδραγωγείων χρησιμοποιούσαν διαφορετικά πρότυπα και τεχνικές ανάλογα με το έδαφος, γεγονός που εξηγεί γιατί πολλά υδραγωγεία παραμένουν λειτουργικά μετά από αιώνες. Το υδραγωγείο του Μουν έχει σκαφτεί σε αργιλικό υπόστρωμα. Τα σωματίδια αργίλου είναι πολύ κολλώδη και η υδατοπερατότητα είναι χαμηλή. Αυτός είναι ο λόγος που το υδραγωγείο έχει δύο επίπεδα, ώστε το νερό του άνω επιπέδου να μην διεισδύει στο κατώτερο. Επιπλέον, τα χαρακτηριστικά του νερού στα δύο επίπεδα διαφέρουν: το νερό στο άνω επίπεδο είναι πιο γλυκό, ελαφρύ και δροσερό και χρησιμοποιείται για πόση, ενώ το νερό στο κάτω επίπεδο, περίπου 4 μέτρα χαμηλότερα, έχει μεγαλύτερη θερμοκρασία και σκληρότητα. Εκτός από αυτό, η παροχή νερού (ροή) διαφέρει ανάμεσα στα δύο επίπεδα, με το κάτω επίπεδο να έχει μεγαλύτερη ροή. Στην πορεία του υδραγωγείου υπάρχει και ένας χώρος πλυντηρίου ρούχων, που χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα.

Το υδραγωγείο έχει μήκος πάνω από 3500 μέτρα και το βάθος του κύριου πηγαδιού (που συνδέεται με την πηγή νερού) είναι 31 μέτρα. Το κύριο πηγάδι ονομάζεται «δίδυμο πηγάδι», γιατί αποτελείται από δύο παρακείμενα πηγάδια που το ένα τροφοδοτεί το κάτω επίπεδο και το άλλο το άνω επίπεδο του υδραγωγείου. Κατά μήκος του έχουν σκαφτεί 30 πλευρικά πηγάδια και οι εκροές των δύο επιπέδων απέχουν περίπου 200 μέτρα. Υπάρχουν θεωρίες για το λόγο που κατασκευάστηκε το υδραγωγείο σε δύο επίπεδα, αλλά φαίνεται ότι η βασική αιτία ήταν η ύπαρξη δύο διαφορετικών υπόγειων υδροφορέων. Οι τοπικοί ειδικοί πριν από 800 χρόνια κατάλαβαν τη διαφορά στα νερά αυτών των δύο υδροφορέων και εκμεταλλεύτηκαν τις ξεχωριστές ιδιότητές τους. Σύμφωνα με κάποιες αφηγήσεις, το άνω υδραγωγείο είναι παλαιότερο, και ένας εργαζόμενος κατά τη διάρκεια καθαρισμού ανακάλυψε την ύπαρξη ενός δεύτερου υδροφορέα κάτω από το πρώτο, οδηγώντας στην κατασκευή του κάτω υδραγωγείου. Επειδή τα πλευρικά πηγάδια των δύο υδραγωγείων είναι κοινά, αν φράξει το ένα κανάλι, το νερό περνάει στο άλλο και φτάνει στην έξοδο.

Εθνική και Παγκόσμια Καταχώρηση του Υδραγωγείου του Μουν
Η εθνική καταχώρηση του υδραγωγείου του Μουν έγινε το 2003. Το 2016, κατά τη Σύνοδο της Επιτροπής Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO στην Κωνσταντινούπολη, το υδραγωγείο καταχωρήθηκε ως παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά.