Μιρνταμάντ: Ιδρυτής των Νέων Ισλαμικών Φιλοσοφικών Στοχασμών

Μιρ Μοχαμάντ Μπακίρ ιμπν Μοχαμάντ Χοσεΐνι Αστραμπαντί, γνωστός ευρύτερα ως Μιρνταμάντ, ήταν ένας σπουδαίος Ιρανός φιλόσοφος που έζησε κατά την εποχή των Σαφαβιδών. Υπήρξε ένας από τους βασικούς δασκάλους του Μουλά Σάντρα, ιδρυτή της Υπερβατικής Θεοσοφίας, και είναι γνωστός με τον τίτλο «Μου‘αλλίμ Θάλιθ» (Τρίτος Διδάσκαλος). Ο Μιρνταμάντ θεωρείται ένας από τους μουσουλμάνους φιλοσόφους που επηρέασαν τη διαμόρφωση της υπερβατικής φιλοσοφίας του Μουλά Σάντρα.

Ο Μιρνταμάντ είχε εξειδίκευση σε πολλές επιστήμες, όπως η φιλοσοφία, η θεολογία, οι φυσικές επιστήμες, τα μαθηματικά, καθώς και η ισλαμική νομική και οι αρχές της. Καταγόταν αρχικά από το Αστραμπάντ (το σημερινό Γκοργκάν), αλλά έζησε στην Ισφαχάν. Ήταν στενός φίλος του Σέιχ Μπαχαΐ και κατείχε σημαντική θέση στα βασιλικά δικαστήρια του Σάχη Αμπάς Α΄ και του Σάχη Σάφι, της δυναστείας των Σαφαβιδών. Υπήρξε μαθητής των Σαγιέντ Νουρ αλ-Ντιν Άλι ιμπν Άμπι αλ-Χασάν Μουσαβί, Σέιχ Χοσεΐν Αμέλι και Σέιχ Αμπντούλ Άλι ιμπν Μουχάκκεκ Θάνι, σε τομείς όπως η ιστορία και το ριτζάλ (βιογραφική αξιολόγηση). Σπούδασε λογική και φιλοσοφία υπό τον Αμίρ Φαχρ αλ-Ντιν Σαμακί, μαθητή του Αμίρ Γκιας αλ-Ντιν Μανσούρ Σιράζι, και συμμετείχε σε φιλοσοφικές συζητήσεις. Κατά τη διάρκεια της ζωής του εκπαίδευσε επιφανείς λογίους όπως οι Κουτμπουντίν Ασκουρί Αρέφ, Μουλά Σάντρα, Μουλάσαν Φαΐζ Κασενί και Μουλά Αμπντούλ Ραζζάκ Λαχίτζι.

Έργα του Μιρνταμάντ

Ο Μιρνταμάντ ήταν πολύ απαιτητικός συγγραφέας, γεγονός που καθιστά δύσκολη την κατανόηση των έργων του. Ήταν επίσης γνωστός για τον ασκητικό και μυστικιστικό τρόπο ζωής του. Λέγεται ότι δεν ξάπλωσε ποτέ για να ξεκουραστεί επί 40 χρόνια. Κάθε νύχτα απήγγελλε το μισό Κοράνι και αυτή η πνευματική επαφή με τον λόγο του Θεού θεωρείται πως συνέβαλε στην επιτυχία του στην αναβίωση της «Χίκματ-ε Γιαμανί» (Φιλοσοφία της Υεμένης). Ο ίδιος διαφοροποίησε συνειδητά αυτή τη φιλοσοφία από την ελληνική, αποδίδοντας την πρώτη στη σοφία που πηγάζει από τον φωτισμό και τη θεία έμπνευση, και τη δεύτερη στη γνώση που βασίζεται στη λογική.

Ανάμεσα στα 134 γνωστά έργα του, μπορούμε να αναφέρουμε τα εξής:

• «Τακουίμ αλ-Ιμάν» (Ημερολόγια της Πίστης)

• «Κιτάμπ Καμπασάτ αλ-Ιλαχίγια» (Βιβλίο των Θεϊκών Σπινθήρων της Πύρινης Ανάφλεξης)

• «Κιτάμπ αλ-Τζαδαουάτ» (Βιβλίο των Πνευματικών Έλξεων)

• «Σιράτ αλ-Μουστακίμ» (Η Ευθεία Οδός)

Η Φιλοσοφία του Μιρνταμάντ

Ο Ιζούτσου (Ιάπωνας ισλαμολόγος και ερευνητής του Κορανίου) πιστεύει ότι η φιλοσοφία του Μιρνταμάντ βασιζόταν τόσο στη λογική σκέψη όσο και στη μυστικιστική διαίσθηση. Ο Μιρνταμάντ ακολούθησε την ισλαμική περιπατητική παράδοση, ενώ στον μυστικισμό επηρεάστηκε από τον Σοχραουαρντί, γεγονός που δημιούργησε σύνδεση μεταξύ φιλοσοφίας και μυστικισμού στο έργο του.

Ο Μιρνταμάντ έλυσε το φιλοσοφικό ζήτημα για το αν ο κόσμος δημιουργήθηκε ή υπήρχε αιώνια εν χρόνω, προτείνοντας τη θεωρία του «Χουντούθ-ε Ντάχρι» (Άχρονη Προέλευση).

Ο ίδιος διαχώρισε τρεις σφαίρες ύπαρξης:

1. Σαρμάντ (Αιωνιότητα) – αναφέρεται στην αλήθεια που δεν αλλάζει, ή πιο συγκεκριμένα στη σχέση μεταξύ του μεταβλητού και του αμετάβλητου.

2. Ντάρ (Άχρονος Χρόνος) – συνδέει το αμετάβλητο με το μεταβλητό.

3. Χρόνος – εκφράζει τη σχέση ανάμεσα στα μεταβλητά αντικείμενα.

Κατά τον Μιρνταμάντ, ο κόσμος δεν δημιουργήθηκε «πριν» τον χρόνο, αφού δεν μπορεί να ειπωθεί ότι υπήρχε κάτι σαν τον χρόνο πριν από τη δημιουργία.

Ο Θάνατος του Μιρνταμάντ

Ο Μιρνταμάντ απεβίωσε το έτος 1040 μ.Χ., περίπου δέκα χρόνια μετά τον θάνατο του Σέιχ Μπαχαΐ, κατά τη διάρκεια ενός προσκυνήματος σε ιερές πόλεις του σημερινού Ιράκ. Ο Σάχης Σάφι και άλλες προσωπικότητες της δυναστείας των Σαφαβιδών διοργάνωσαν την κηδεία του και, σύμφωνα με τη διαθήκη του, τάφηκε στην πόλη Νατζάφ, δίπλα στο ιερό του Ιμάμη Αλί (Α.Σ.).