Τσόγκα Ζανμπίλ, αριστούργημα της 3.500 ετών ιρανικής αρχιτεκτονικής

Τσόγκα Ζανμπίλ: Το αρχιτεκτονικό αριστούργημα των 3.500 χρόνων του Ιράν

Η Ζιγκουράτ του Τσόγκα Ζανμπίλ

Η ζιγκουράτ του Τσόγκα Ζανμπίλ είναι ένα από τα αρχαία μνημεία του Ιράν που χτίστηκε πριν από περίπου 3.500 χρόνια ως ναός και θεωρείται αριστούργημα της εποχής του.

Η ονομασία «Τσόγκα Ζανμπίλ»

Από τα παλιά χρόνια, οι ντόπιοι αποκαλούσαν τον λόφο κοντά στον τόπο κατοικίας τους «Τσόγκα Ζανμπίλ». Το όνομα αυτό σημαίνει «λόφος (τσόγκα) που μοιάζει με καλάθι (ζανμπίλ)». Πριν ο Γκιρσμάν, ο Γάλλος αρχαιολόγος, αντιληφθεί τη σημασία του λόφου και ξεκινήσει ανασκαφές, λίγοι ήξεραν ότι αυτός ο λόφος ήταν ένα απομεινάρι από 3.500 χρόνια πριν. Το Τσόγκα Ζανμπίλ είναι ο πρώτος αρχαιολογικός χώρος του Ιράν που βρίσκεται κοντά στην αρχαία πόλη Σούσα (Σούζα).

Χρήση του Τσόγκα Ζανμπίλ

Ο Ουντάς Ναπιρίσα, ένας από τους Ελαμίτες βασιλιάδες, έχτισε το Τσόγκα Ζανμπίλ περίπου το 1275 π.Χ. Ο ιστορικός αυτός χώρος βρίσκεται 35 χιλιόμετρα από τη Σούσα και λειτούργησε ως ναός αφιερωμένος στους θεούς. Ο βασιλιάς ίδρυσε μία νέα πόλη και της έδωσε το όνομά του, επιδιώκοντας να επισκιάσει την πόλη Σούσα.

Φαίνεται ότι επρόκειτο να στεγαστούν 22 θεότητες (είδωλα) στον ναό, αλλά αμέσως μετά τον θάνατο του Ουντάς Ναπιρίσα, η κατασκευή σταμάτησε και οι διάδοχοί του δεν συνέχισαν την ανοικοδόμηση.

Στη σημερινή κατασκευή του Τσόγκα Ζανμπίλ υπάρχουν 12 ναοί, εκ των οποίων ο ένας είναι αφιερωμένος στον κύριο θεό Ινσουσίννακ (θεός της Σούσας) και οι υπόλοιποι 11 σε θεότητες μικρότερης σημασίας.

Η αρχαία πόλη του Τσόγκα Ζανμπίλ

Η πόλη που σκόπευε να ιδρύσει ο Ουντάς Ναπιρίσα ήταν περιφραγμένη με τείχος μήκους περίπου 4 χιλιομέτρων, με τον ναό στο κέντρο της. Δύο επιπλέον τείχη κατασκευάστηκαν γύρω από τον ναό για να τον διαχωρίζουν από την υπόλοιπη πόλη.

Ο ναός του Τσόγκα Ζανμπίλ θεωρείται η πεμπτουσία της ιρανικής αρχιτεκτονικής πριν την ισλαμική περίοδο. Αν και έχει τη μορφή ζιγκουράτ, διαφέρει από εκείνες της Μεσοποταμίας. Οι ζιγκουράτ ήταν λατρευτικοί χώροι στις αρχαίες δυτικοασιατικές πολιτισμούς και συνήθως κατασκευάζονταν σε υπερυψωμένες τοποθεσίες. Ήταν πυραμιδοειδείς και φτιαγμένες από τα καλύτερα διαθέσιμα υλικά.

Η κατασκευή του ναού έγινε σε δύο φάσεις: αρχικά οικοδομήθηκαν δωμάτια γύρω από την κεντρική αυλή, και στη συνέχεια χτίστηκε ένας επάνω όροφος από το ισόγειο και πάνω.

Οι ανασκαφές του Γκιρσμάν αποκάλυψαν ότι το οικοδόμημα είχε τέσσερις ορόφους. Πιθανόν να υπήρχε πρόθεση να κατασκευαστεί και πέμπτος, οπότε το ύψος θα έφτανε τα 52 μέτρα. Σήμερα διατηρούνται 25 μέτρα, ωστόσο ακόμα και αυτό το τμήμα εντυπωσιάζει με τη μεγαλοπρέπειά του.

Περιμετρικά του ναού υπάρχει λιθόστρωτο μονοπάτι από πήλινα τούβλα που εκτείνεται έως το πρώτο περιμετρικό τείχος. Ο εσωτερικός τοίχος είναι από ωμό πηλό, ενώ ο εξωτερικός από ψημένα τούβλα.

Χαρακτηριστικά του Τσόγκα Ζανμπίλ

Ο ναός έχει τετράγωνη μορφή και στο μέσο κάθε πλευράς υπάρχει μια πύλη, πάνω από την οποία υψώνεται θολωτή καμάρα από τούβλα — οι αρχαιότερες καμάρες στην ιστορία του Ιράν. Κατά τους Αχαιμενίδες, τα παλάτια είχαν επίπεδες οροφές, αλλά στους Σασσανίδες (1.600 χρόνια αργότερα) οι θόλοι επανήλθαν στην αρχιτεκτονική.

Οι πόρτες του ναού ήταν ξύλινες με γυάλινες διακοσμήσεις. Σε ένα από τα δωμάτια της ζιγκουράτ βρέθηκαν μαύροι και λευκοί σωλήνες που πιθανόν χρησίμευαν ως διακοσμητικά στους ναούς, στα παλάτια ή και στα τείχη — ένδειξη ότι οι Πέρσες γνώριζαν την υαλουργία πριν από 3.300 χρόνια.

Κατόπιν εντολής του Ουντάς Ναπιρίσα, εντοιχίστηκαν τούβλα σε μία από τις σειρές τοίχων, στα οποία είχε χαραχτεί αφιέρωση του ναού στον θεό Ινσουσίννακ.

Στο Τσόγκα Ζανμπίλ υπάρχουν τάφοι, οι οποίοι —σε αντίθεση με εκείνους της Σούσας ή του Καμπνάκ (Χαφτ Τάπε)— περιείχαν ένα μόνο σώμα. Φαίνεται ότι σε κάθε τάφο τοποθετούσαν έναν νεκρό, ενώ τους υπόλοιπους τους έκαιγαν.

Η αρχιτεκτονική του ναού

Στα βορειοδυτικά του ναού υπάρχει δεξαμενή καθαρισμού νερού, που χρησιμοποιούνταν για πόσιμο νερό. Ορισμένοι θεωρούν ότι ο Ουντάς Ναπιρίσα μετέφερε νερό από τον ποταμό Ντεζ, σε απόσταση 50 χιλιομέτρων. Υπήρχαν 9 υδραυλικά κανάλια για μεταφορά νερού σε μικρή δεξαμενή σε υψηλότερο σημείο.

Σύμφωνα με κάποιους ειδικούς, η δεξαμενή αυτή ήταν για συλλογή βρόχινου νερού.

Τα βασικά διακοσμητικά στοιχεία περιλάμβαναν:

• Χρήση εφυαλωμένων τούβλων

• Γύψινες επιχρίσεις

• Γυαλί

• Θόλους

Ανάμεσα στα ευρήματα των ανασκαφών του Γκιρσμάν περιλαμβάνονται:

• Κυλινδρικές σφραγίδες

• Κεραμικά

• Μεταλλικά αντικείμενα

• Πήλινα αγάλματα

• Διάφορα διακοσμητικά στοιχεία

Οι αρχαίοι Ιρανοί ήταν άριστοι τεχνίτες χάλκινων γλυπτών. Απόδειξη αποτελεί το μπρούτζινο άγαλμα της Ναπιρασού, συζύγου του Ουντάς Ναπιρίσα, βάρους περίπου 1.800 κιλών, που φυλάσσεται στο Μουσείο του Λούβρου.

Πήλινα αγάλματα ταύρων στις εισόδους του ναού και παραστάσεις φιδιών φαίνεται πως τοποθετήθηκαν για προστασία από το κακό. Η παράσταση σύζευξης δύο φιδιών, σύμβολο γονιμότητας των Ελαμιτών, χρησιμοποιήθηκε αργότερα και από άλλους πολιτισμούς.

Γιατί καταστράφηκε το Τσόγκα Ζανμπίλ;

Μετά τον θάνατο του Ουντάς Ναπιρίσα, η κατασκευή σταμάτησε, όμως ο ναός χρησιμοποιήθηκε για περίπου 1.000 χρόνια για λατρευτικούς σκοπούς και ταφές. Το 646 π.Χ., με την εισβολή του Ασσουρμπανιπάλ, βασιλιά της Ασσυρίας, ο ναός καταστράφηκε. Οι Ασσύριοι ήθελαν να εξαφανίσουν τη μνήμη του Τσόγκα Ζανμπίλ. Τα στοιχεία δείχνουν ότι ο ναός είχε εγκαταλειφθεί ήδη από το 1.000 π.Χ. και μέχρι τον 20ό αιώνα έμεινε στο σκοτάδι.

Αναγνώριση και Καταχώριση στην UNESCO

Το Τσόγκα Ζανμπίλ ήταν το πρώτο ιρανικό μνημείο που καταχωρίστηκε στη Λίστα Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, το 1979 (1358 ιρανικό ημερολόγιο). Στο Εθνικό Μητρώο Μνημείων του Ιράν καταχωρίστηκε το 1969 (1348 ιρανικό ημερολόγιο).