Ζαχαρίας αλ-Ραζί: Ο Μεγάλος Ιατρός και Λόγιος της Αλχημείας και της Φιλοσοφίας

Ο Αμπού Μπακρ Μουχάμαντ ιμπν Ζαχαρίας αλ-Ραζί, γεννημένος στην πόλη Ρεΐ το έτος 865 μ.Χ., υπήρξε διακεκριμένος Ιρανός ιατρός, φιλόσοφος και αλχημιστής. Είναι ευρέως γνωστός ως ο άνθρωπος που ανακάλυψε την αλκοόλη, το θειικό οξύ και την κηροζίνη. Όπως σωστά ανέφερε ο Τζορτζ Σάρτον, ιδρυτής της επιστήμης της ιστορίας της επιστήμης, ο Ραζί ήταν ο μεγαλύτερος ιατρός του Ιράν και του κόσμου κατά τον Μεσαίωνα. Θεωρείται επίσης ιδρυτής της σύγχρονης χημείας και ένας από τους ελάχιστους ιατρούς των οποίων οι απόψεις χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα.

Η Άσκηση της Ιατρικής

Σύμφωνα με τα ισλαμικά ιστορικά κείμενα, ο Ραζί σπούδασε ιατρική στο Νοσοκομείο της Βαγδάτης. Αρχικά εργαζόταν ως χρυσοχόος και στη συνέχεια ασχολήθηκε με την τέχνη του ελιξιρίου. Στην ηλικία των σαράντα ετών μετέβη στη Βαγδάτη, όπου άρχισε να μελετά ιατρική και διορίστηκε διευθυντής του Νοσοκομείου Αζοντί κατά την περίοδο του Αββασίδη χαλίφη Μουκτάφι. Πολλοί ιατροί και ερευνητές επωφελήθηκαν από τα βιβλία και τις πραγματείες του για αιώνες. Ο Ιμπν Σίνα (Αβικέννας) τον θεωρούσε εξαίρετο ιατρό και χρησιμοποίησε το έργο του κατά τη συγγραφή του δικού του βιβλίου, Το Κανών της Ιατρικής.

Αν και κατά την εποχή του η ανατομία του ανθρώπινου σώματος δεν ήταν διαδεδομένη και θεωρούνταν ανήθικη και αντίθετη με τις θρησκευτικές διδαχές, ο Ραζί περιέγραψε σε έργα του όπως το Al-Kanash al-Mansouri την ανατομία των οστών, μυών, εγκεφάλου, ματιών, αυτιών, πνευμόνων, καρδιάς, στομάχου, χοληδόχου κύστης κ.ά.

Μελετώντας τα έργα του, γίνεται φανερό ότι υπήρξε και ειδικός στη χειρουργική. Σε αντίθεση με πολλούς ιατρούς της εποχής του, που προτιμούσαν να περιθάλπουν βασιλείς και εύπορους, ο Ραζί προτιμούσε να φροντίζει τον απλό λαό. Πίστευε ότι ο ιατρός έπρεπε να διαθέτει ιδιαίτερες αρετές και αποκάλυπτε τους αμαθείς που παρίσταναν τους ιατρούς, γεγονός που του δημιούργησε αντιπάλους.

Υπήρξε από τους πρώτους που τόνισαν τον ρόλο της διατροφής στην υγεία και την ίαση. Έγραψε το βιβλίο «Οφέλη και Βλάβες των Τροφών», ένα πλήρες εγχειρίδιο υγιεινής διατροφής. Σε αυτό αναλύονται οι ιδιότητες του σιταριού και των οσπρίων, οι ιδιότητες και οι βλάβες όλων των τύπων νερού, αλκοολούχων και μη ποτών, κρέατος και ψαριού, καθώς και η χώνευση, η άσκηση, η δίαιτα και οι τροφικές δηλητηριάσεις.

Εξειδίκευση στη Χημεία και τη Φιλοσοφία

Η κύρια συνεισφορά του στη χημεία ήταν η ταξινόμηση των ουσιών. Υπήρξε ο πρώτος που διαίρεσε τα σώματα σε τρεις κατηγορίες: άψυχα, φυτά και ζώα. Μελέτησε τη χημεία πριν τη ιατρική και θεωρείται ένας από τους θεμελιωτές της, με την ανακάλυψη της αλκοόλης και του θειικού οξέος να αποδίδονται σε αυτόν.

Είχε επίσης γνώσεις στη λογική, γεωμετρία και άλλες επιστήμες και θεωρείται σημαντική μορφή του ορθολογισμού και της εμπειριστικής σκέψης στον ιρανικό και ισλαμικό πολιτισμό. Στη φιλοσοφία είχε κλίση προς τον Σωκράτη και τον Πλάτωνα, ενώ στα έργα του είναι εμφανείς επιρροές από την ινδική σκέψη και τον μανιχαϊσμό. Ωστόσο, ανέπτυξε τις δικές του απόψεις, αφού πρώτα μελετούσε και αξιολογούσε τα έργα των προηγούμενων φιλοσόφων.

Ο Ραζί πίστευε ότι ο κόσμος είναι γεμάτος κακό και πόνο, και ότι η λύτρωση μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της λογικής και της φιλοσοφίας. Στην ηθική του φιλοσοφία, η ηδονή και ο πόνος έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Κατά τη γνώμη του, η ηδονή δεν είναι κάτι αυτόνομο, αλλά απαλλαγή από τον πόνο, ενώ ο πόνος είναι μια παρέκκλιση από τη φυσιολογική κατάσταση μέσω εξωτερικών παραγόντων.

Τα Έργα και οι Μαθητές του

Ο Μουχάμαντ Ζαχαρίας Ραζί έγραψε 271 έργα, πραγματείες και άρθρα στους τομείς της ιατρικής, χημείας, φαρμακευτικής, φιλοσοφίας, μεταφυσικής, κοσμολογίας, λογικής, μαθηματικών, αστρονομίας, θεολογίας κ.ά. Ορισμένα από τα πιο γνωστά του έργα είναι:

• Al-Hawi

• Al-Kanash al-Mansouri

• Al-Murshid

• Man la Yahduruhu Al-Tabib

• Kitab al-Judari wa al-Hasbah (Πραγματεία για την Ευλογιά και την Ιλαρά)

• Al-Abdal, κ.ά.

Ιστορικοί της ιατρικής και της φιλοσοφίας αναφέρουν τρεις δασκάλους του Ραζί:

• Ο Ιμπν Ραμπάν Ταμπαρί, δάσκαλός του στην ιατρική

• Ο Αμπού Ζάιντ Μπαλκί, στη φιλοσοφία

• Ο Αμπού αλ-Αμπάς Μοχάμαντ μπιν Νεϊσαμπούρι, στη διδασκαλία του υλισμού

Κατά τη διάρκεια της ζωής του, εκπαίδευσε πολλούς μαθητές, μεταξύ των οποίων:
Γιαχιά μπιν Άντι, Αμπού αλ-Κάσιμ Μοκανά’ι, Ιμπν Καράν Ραζί, Αμπού Γανέμ Ταμπίμπ, Γιούσουφ μπιν Γιακούμπ, Μοχάμαντ μπιν Γιούνους.

Προς το τέλος της ζωής του, ο Ραζί τυφλώθηκε – η αιτία δεν είναι σαφής, αλλά πιθανώς σχετίζεται με τη συνεχή ενασχόληση του με χημικές ουσίες. Πέθανε στην πατρίδα του, το Ρεΐ, το έτος 930 μ.Χ. Ο τόπος ταφής του παραμένει άγνωστος.

Στο Ιράν, η 27η Αυγούστου, ημερομηνία γέννησης του Ζαχαρία Ραζί, έχει καθιερωθεί ως Ημέρα του Φαρμακοποιού.